Rozróżnianie płci
(nowa wersja: luty 2017)

Na ogół można spotkać informacje o rozróżnianiu płci, które są oparte na normalnym szarym ubarwieniu. Najczęściej przy tych opisach nie ma adnotacji, że dotyczy to tylko ptaków dorosłych oraz nie wszystkich mutacji. Wiele osób przenosi to na wszystkie nimfy. Powszechnie panuje więc opinia, że samiec = mocno pomarańczowa plama policzkowa. A tymczasem w wielu przypadkach samice mają plamę policzkową dokładnie taką samą jak samce! Przekonanie to prowadzi do wielu nieporozumień.

Rozróżnianie płci po kolorach

Pierwsza rzecz, którą należy zrobić, to rozpoznać mutację!  Drugą rzeczą jest znajomość wieku papugi. Jest to absolutnie konieczne. Jeśli nie rozpoznamy mutacji i nie będziemy znać wieku papugi, to nawet nie mamy co zabierać się do rozpoznawania płci, bo na pewno nam to nie wyjdzie. Chyba, że przez przypadek trafimy.

Normalny szary (dziki)

Jest to ubarwienie występujące w naturze. Widoczny jest wyraźny dymorfizm płciowy (różnice w ubarwieniu płci), ale tylko u osobników dorosłych, po pierwszym pierzeniu (na ogół w wieku 6-9 miesięcy). Przed pierwszym pierzeniem ptaki obu płci wyglądają jak samiczki.

Po lewej samiec, po prawej samica.

Samiczki mają szare główki z niewielkimi prześwitami żółtego na karku, wokół oczu i z przodu głowy. Plamy na policzkach mniej wyróżniają się niż u samców ponieważ są przygaszone szarym. Czubek jest szary. Na spodniej stronie lotek mają żółte plamki, a na spodzie ogona bardzo widoczne żółte i szare paski.

Samce do pierwszego pierzenia wyglądają prawie jak samiczki. Po pierwszym pierzeniu, w wieku 6 do 9 miesięcy, tracą plamki i paski oraz szary z głowy. Mają wyraźnie żółtą główkę, mocno pomarańczowe plamy policzkowe bez szarego koloru, żółty czubek (szary jedynie na samym koniuszku). Pióra ogona są gładkie, ciemnoszare, podobnie pióra na skrzydłach.

Przy mutacjach mutacjach, których efektem jest jedynie zmiana koloru szarego na brązowy (cynamonowa) lub zmiana odcienia szarości (np. wszystkie dilute, srebrne, fallow), a także zmiany dotyczące żółtego barwnika (białogłowa, bladogłowa, żółtogłowa), płeć rozróżnia się na podobnych zasadach jak przy upierzeniu dzikim. Samiczki powinny mieć szarą lub brązową główkę, plamki pod lotkami i paski pod ogonem a plamka pomarańczowa jest przykryta szarym. Samce tracą plamki i paski, a mają żółtą główkę i czub oraz mocną plamę policzkową. W przypadku mutacji białogłowej nie ma ani żółtego ani pomarańczowego, ale główka samiczki jest nadal szara, a ogon nadal ma paski (biało-szare) oraz lotki mają plamki.

Patrz też rozróżnianie płci po plamkach na skrzydłach.

(po lewej samiec, po prawej samica)

Czyli wyraźny dymorfizm płciowy istnieje w mutacjach:

• cynamonowa;
• bladolica (ale UWAGA: plama policzkowa jest mniej wyraźna, bo ma kolor ciemnożółty, a nie pomarańczowy, ale nadal u samicy jest pokryta kolorem szarym, a u samca nie);
• żółtolica (ale UWAGA: plama policzkowa jest mniej wyraźna, bo ma kolor ciemnożółty, a nie pomarańczowy, ale nadal u samicy jest pokryta kolorem szarym, a u samca nie);
• białogłowa (ale UWAGA: nie ma plamy policzkowej, ale nadal u samicy główka jest pokryta kolorem szarym, a u samca nie);
• wszystkie srebrne (ale UWAGA: przy bardzo jasnym szarym żółty i pomarańczowy może być dość mocny, zawsze jednak będą paski na ogonie i plamki na lotkach);
• wszystkie fallow (płowa).

Podobnie możemy rozróżniać płeć w przypadku kombinacji tych mutacji, ale tylko jeśli składową takiej kombinacji nie jest mutacja zaburzająca rozkład kolorów, np. szek.

Szek

Przy tej mutacji jest najwięcej nieporozumień i błędnych określeń płci. NIE można do niej stosować kryteriów opisanych wyżej! Mutacja ta wiąże się z zatarciem dymorfizmu płciowego. W zasadzie nie jest możliwe więc rozpoznanie płci ptaków, które są tej mutacji.

Zarówno samce, jak i samice mogą mieć głowy żółte z wyraźnymi plamami policzkowymi. Tak samo zarówno samce, jak i samice mogą mieć na głowie szare. Nie można też kierować się piórami ogona i skrzydeł.

W przypadku tej mutacji płeć można rozpoznać tylko po zachowaniu.

Perłowe

Mutacja perłowa jest związana z płcią oznacza to, że jest zależna od hormonów płciowych. Młode papugi tej mutacji są takie same. W czasie pierwszego pierzenia samce jednak tracą perełki i po pierzeniu wyglądają jak samce naturalnie ubarwione.

Zdarza się, że samce tracą plamki wolniej, w kilku kolejnych pierzeniach. W rzadkich, chorobowych przypadkach, możliwe jest zatrzymanie plamek u samców nawet po wielu pierzeniach.

Czasem u młodych nimf perłowych można rozpoznać płeć po najdłuższych sterówkach. Samiec ma na końcach tych piór szary kolor, a samica albo nie ma w ogóle, albo ma tylko same końcówki szare.

Na górnym zdjęciu samiec, na dolnym samica.
(Zdjęcie: Just Cockatiels!)

Wszelkie wzorki na sterówkach nie mają związku z płcią w przypadku tej mutacji.

Perłowy szek

Sprawa się komplikuje w przypadku samców będących jednocześnie szekami i perłowymi (perłowy szek). Problem jest zwłaszcza z szekami o pewnych układach łat. W takim przypadku plamki mogą pozostać przez wiele pierzeń, a nawet na zawsze. Dzieje się tak na ogół z plamkami na skrzydłach. Plamki na grzbiecie samiec traci, ale nie zawsze szek ma na grzbiecie szary, czasem ma grzbiet czysto żółty.

8-letni samiec
(Zdjęcie: Just Cockatiels!)

Lutino

Ptaki tej mutacji nie wytwarzają szarego ani brązowego pigmentu. Nimfa, która ma choć jedno ciemniejsze pióro jest szekiem, nie lutino. Samiczki mają jasnożółte plamy pod lotkami a ogon ma żółto-kremowe paski. Samce nie mają ani plamek, ani pasków. Czasem jednak trzeba bardzo silnego światła aby zobaczyć wzorki.

U odmiany lutino perłowej rozróżnienie płci jest bardzo trudne. Samce mogą zachować plamki nawet przez kilkanaście pierzeń. Jeśli jednak lutino perłowe po pierzeniach traci plamki, to jest to samiec.

Nie jest możliwe rozróżnienie płci nimf lutino na zdjęciach.

Najczęstsze błędy i nieprawdziwe informacje

Najczęściej popełnianym błędem jest patrzenie na głowę i kolor plamy policzkowej bez wcześniejszej wiedzy z jaką mutacją mamy do czynienia oraz w jakim wieku jest papuga. Bardzo często można spotkać określanie płci po kolorze plamy policzkowej nawet u lutino ("ma pomarańczową palmę - to samiec)! A u lutino w ogóle nie ma szarego, więc obie płcie mają identyczne głowy i plamy.

Czasem można spotkać informacje o rozróżnianiu płci na podstawie długości czubka, kształtu głowy i jakiś innych cech w budowie. Wszystko to można włożyć między bajki. Nie ma żadnych cech budowy zewnętrznej, które pozwalałyby na określenie płci!

Także jeszcze raz: ZANIM w ogóle zaczniemy się zastanawiać nad płcią, MUSIMY wiedzieć z jaką mutacją mamy do czynienia oraz w jakim wieku jest papuga (jeśli nie jest to dorosły samiec). Pamiętajmy też, że nie zawsze wszystko widać na zdjęciach. Np. na zdjęciu głowy może nie być widać, że papuga jest szekiem.

Rozróżnianie płci po zachowaniu

Jest kilka elementów w zachowaniu po których można określić płeć ptaków. Nie są to jednak metody dające absolutną pewność ponieważ samce mogą się zachowywać jak samice, a samice jak samce. Czasem takie zachowanie może być spowodowane zaburzeniami hormonalnymi. Poza tym zachowanie właściwe dla płci występują u ptaków dopiero w pewnym wieku.

Najbardziej charakterystyczne dla samców jest chodzenie po żerdzi, kłanianie sie i uderzanie dziobem w żerdź i inne przedmioty. W czasie zalotów samce lekko odchylają na boki skrzydła, co powoduje, że przybierają wygląd zbliżony do serduszka. Dźwięki wydawane przez samce są bardziej melodyjne, samce są też głośniejsze.

Samiczki są na ogół cichsze. Dźwięki przez nie wydawane przypominają skrzeczenie. Charakterystyczna dla samic jest postawa do kopulacji. Samiczka "rozpłaszcza się", głowa jest skierowana na dół, ogon do góry i wydaje jednostajne skrzeczące dźwięki. Najczęściej nie reaguje wtedy na nic, też na dotyk.

Kość łonowa

Czasem spotyka się informacje, że płeć można rozróżnić po rozstawie kości łonowej. Jest to i prawda, i nieprawda. Po pierwsze dotyczy to tylko dorosłych ptaków, po drugie normalnie różnice są minimalne. Różnice są dobrze widoczne dopiero u samiczek znoszących jaja, ale wtedy nie są nam potrzebne żadne inne metody, widzimy, że papuga znosi jaja. Chyba, że mamy w wolierze więcej papug i nie wiemy która znosi jaja.

Niewizualne metody

ANALIZA STEROIDÓW wydalanych z kałem jest jedną z pierwszych metod laboratoryjnych, nie jest niestety zbyt dokładna ze względu na duże różnice indywidualne poziomu hormonów. Aktualnie nie spotkałam się z jej stosowaniem.

LAPAROTOMIA - metoda szczególnie rozpowszechniona w latach 80, ale stosowana czasem i dziś. Polega ona na oglądaniu narządów płciowych ptaka przez miniaturowy endoskop. Na rozwinięcie się tej metody pozwoliło udoskonalenie sposobów bezpiecznego usypiania ptaków. Minusem są trudności w ustaleniu płci u młodych ptaków. Plusem - równoczesne wykrycie wszelkich nieprawidłowości w układzie rozrodczym.

ANALIZA DNA wykonywana jest z jakiejkolwiek żywej komórki organizmu, najczęściej z rosnącego pióra. Jest to metoda całkowicie bezpieczna i nie stresująca. Szczególnie cenne jest to, że płeć rozpoznać można już u bardzo młodych ptaków

Uwagi końcowe

Dwa ptaki tej samej płci mogą stworzyć pozorną parę, np. dwie samiczki mogą cały czas zachowywać się jak para: zbudować gniazdo, znosić jajka, wysiadywać je.