Ostropest i zawarta w nim sylimaryna jest jedną z najbardziej znanych substancji leczniczych związanych z wątrobą. Właściwości ochronne oraz odtruwające wydają się być szczególnie cenne w przypadku papug, które bardzo często mają problemy z wątrobą.

Roślina ostropest plamisty

Ostropest plamisty (Silybum marianum (L.) Gaertn.) jest to roślina jednoroczna z rodziny astrowatych (Asteraceae). Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego, skąd stopniowo rozprzestrzenił się najpierw w Europie, później także na innych kontynentach. Jest jedną z najważniejszych roślin leczniczych. Jako roślina lecznicza znany jest od starożytności.

(zdjęcie: Joanna Karocka)

Powierzchnia uprawy ostropestu w Polsce wynosi obecnie około 2 tys. ha. Plantacje tej rośliny występują głównie w Wielkopolsce, na Kujawach, na Żuławach i na Lubelszczyźnie.

(zdjęcie: Joanna Karocka)

Surowcem zielarskim są owoce zwane popularnie nasionami. Owoc ostropestu to niełupka.

(zdjęcie: michal224)

Jest to owoc suchy, niepękający, o skórzastej owocni. Zawiera w środku pojedyncze nasienie. Powszechnie cały owoc nazywa się "nasieniem", co jednak z botanicznego punktu widzenia nie jest poprawne.

(zdjęcie: michal224)

Takim samym typem owocu jest słonecznik (należy do tej samej rodziny), też popularnie używa się określenia "nasiona słonecznika".

Substancja lecznicza

Substancją leczniczą jest grupa flawonolignanów o nazwie sylimaryna. Sylimaryna składa się z 4 chemicznie pokrewnych związków: sylibininy (50-60%), izosylibininy (ok. 5%), sylichristiny (ok. 20%) i sylidianiny (ok. 15%),

Sylimaryna w największej ilości zgromadzona jest w owocu czyli w tym co popularnie nazywamy łuską. W samym nasieniu znajdują się minimalne ilości sylimaryny. Natomiast w nasieniu znajdują się duże ilości oleju.

Działanie

Działanie sylimaryny związane jest przede wszystkim z wątrobą. W praktyce klinicznej (u ludzi) sylimaryna stosowana jest przede wszystkim w leczeniu alkoholowego uszkodzenia wątroby, uszkodzeń wywołanych przez inne substancje toksyczne oraz w ostrym i przewlekłym zapaleniu wątroby.

Działanie ochronne polega na uszczelnianiu błon komórkowych komórek wątrobowych (hepatocytów) co powoduje zablokowanie wnikania do wnętrza komórek różnych toksyn; zarówno powstających w wyniku przemian metabolicznych jak i związków wnikających z zewnątrz. Wykazano, że wpływa na spowolnienie procesu włóknienia wątroby.

Działanie regenerujące polega na wzmaganiu syntezy makrocząsteczkowych białek, które są niezbędnych hepatocytom. Następuje wówczas normalizacja pracy komórek wątroby, poprawa szczelności błon komórkowych, a także przyśpieszenie podziałów komórkowych i tym samym regeneracja miąższu wątroby.

Działanie antyoksydacyjne. Związki czynne ostropestu, dzięki swojej budowie, są w stanie usuwać z organizmu nadmiar wolnych rodników. Aktywność ta jest 10-20 razy silniejsza niż popularnego antyutleniacza jakim jest witamina E.

Działanie odtruwające sylimaryna ma w stosunku do takich toksyn egzogennych jak:

• alkohol,
• metale ciężkie,
• leki (głównie syntetyczne),
• chemikalia stałe i lotne,
• środki ochrony roślin,
• toksyny ze spalin samochodowych,
• toksyny z niektórych grzybów,
• niektóre mikotoksyny.

Działanie przeciwzapalne polega na regulacji wydzielania niektórych mediatorów reakcji zapalnej. Zwiększa zdolność namnażania się limfocytów i wydzielanie interferonu gamma.

Potencjalne działanie (tzn. są pewne doniesienia na ten temat, ale nie ma ostatecznych dowodów):

• ochronne na nerki,
• antynowotworowe,
• ochronne na trzustkę,
• stabilizujące poziom lipidów we krwi.

(zdjęcie: Joanna Karocka)

Wskazania

Używana jest w różnych chorobach wątroby u ludzi, a także zwierząt, np.:

• przewlekłe i ostre choroby wątroby (także wirusowe),
• marskość wątroby,
• stłuszczenie wątroby.

Stosowana jest także jako środek ochronny dla wątroby w okresie podawania farmakologicznych środków hepatotoksycznych oraz po spożyciu uszkadzających wątrobę toksyn.

(zdjęcie: Joanna Karocka)

Przeciwwskazania

Nie są znane żadne przeciwwskazania. Sporadycznie może dochodzić do zaburzeń funkcjonowania przewodu pokarmowego. Możliwe są reakcje alergiczne. Teoretycznie może przyczynić się do powstania hipoglikemii u chorych na cukrzyce, aczkolwiek w praktyce nie zanotowano takich przypadków.

Dawkowanie

Dla ludzi przyjmuje się dawki 200-400 mg sylimaryny na dobę.

Dla ptaków zaleca się w literaturze bardzo różne dawki od 50-75 mg do 100-150 mg na kilogram masy ciała co 8-12 godzin (dawkowanie do dzioba, a nie do wody). Większe dawki stosuje się na ogół leczniczo, a mniejsze są podtrzymujące.

Działanie niepożądane

Generalnie sylimaryna uchodzi za substancję mało toksyczną i opisuje się możliwość wielokrotnego przedawkowania bez żadnych negatywnych skutków, także w przypadku ptaków. Nie ma jednak większej liczby tego typu badań odnośnie ptaków, należy więc podchodzić do możliwości przedawkowania sylimaryny ostrożnie.

U ludzi może powodować biegunkę oraz wymioty. U ptaków także znane są biegunki jako niepożądane działania uboczne sylimaryny. Poza tym może dojść do zmiany koloru kału na ciemnozielony lub czarny.

Ostrzega się przed podawaniem ptakom preparatów zawierających alkohol etylowy.

Preparaty medyczne dla zwierząt (przykładowe)

• Silivet dla drobiu i gołębi (BioFaktor) - preparat złożony
• Inulosol (LNB Poland) dla drobiu, przeżuwaczy, trzody chlewnej i zwierząt futerkowych
• Hepatic (Hap Labs) – gołębie i ptaki ozdobne (preparat złożony).

Silivet

Krótko omówię Silivet, ponieważ jest on najpopularniejszym lekiem zawierającym Sylimarynę na polskim rynku preparatów dla ptaków.

Silivet dla gołębi zawiera (na 1000 ml): wyciąg z ostropestu plamistego (Silybum marianum) 10,5 g, olejek miętowy (Mentha x piperita) 1,0 g, olejek anyżkowy (Pimpinella anisum) 1,0 g. Taki sam skład z dodatkiem tylko witaminy C ma Silivet dla psów (na ogół jest łatwiej dostępny w sprzedaży). Oba preparaty sprzedawane są w butelkach 100 ml. Jest to zmieniony skład, bowiem do niedawna Silivet zawierał jednie wyciąg z ostropestu.

Producent zaleca podawanie gołębiom 1-2 ml na litr wody do picia przez 7 dni daje to 0,1-0,2 ml na 100 ml wody. 0,1 ml Silivetu to są 4 przeciętne krople (z insulinówki bez igly). Ponieważ papugi piją mniej wody niż gołębie, to trzeba liczyć trochę więcej leku.

W świetle zaleceń dawkowania dla ptaków (patrz wyżej) dawkowanie takie wydaje mi się jednak bardzo niskie. Zgodnie z tamtymi zaleceniami papuga wielkości nimfy (ok. 100 gramów) powinna dostawać 0,5 ml do 1-1,5 ml Silivetu dwa razy dziennie (co 12 godzin). Z zalecanych przez producenta 0,1-0,2 ml na 100 ml wody nimfa wypije bardzo niewiele, nawet zakładając, że będzie piła wodę z lekiem przez cały dzień. Skąd producent ma swoje zalecenia dawkowanie nie wiem, ale takich niskich nie spotkałam nigdzie w literaturze.

(zdjęcie: Joanna Karocka)

Dodatkowe uwagi

W sklepach można kupić "nasiona" ostropestu w całości oraz mielone. Ludzie jedzą "nasiona" mielone. Jeśli podajemy papugom "nasiona" w całości, to pamiętajmy, że będą one jadły je tak jak każde nasiona, a więc zjedzą tylko nasionko, a "łuskę" odrzucą. Odrzucą więc to, w czym zawarta jest w zasadzie cała sylimaryna. Można podawać, tak jak ludziom, "nasiona" mielone. Jednak nie ma to większego sensu, ponieważ koncentracja sylimaryny w "łuskach" nie jest duża i żeby uzyskać efekt terapeutyczny, papuga musiałaby zjeść kilka gramów samych "łusek, a w mielonym ostropeście znajdują się zmielone owoce w całości, czyli nie tylko "łuska", ale też nasiono. Powoduje to, że ptak musiałby zjeść tak dużą ilość zmielonego ostropestu, jakiej nie byłby w stanie zjeść. Poza tym, w zmielonym ostropeście, znajdują się duże ilości tłuszczu z nasion (ok. 30%) co w przypadku chorób wątroby może być szkodliwe. Uważam więc, że w przypadkach problemów z wątrobą należy podawać specjalne preparaty zawierające skoncentrowany wyciąg z ostropestu. Natomiast "nasiona" można traktować jako urozmaicenie diety.

Można też spotkać w sprzedaży olej z ostropestu (np. różne preparaty dla gołębi). Według wszelkich danych nie zawiera on jednak w ogóle sylimaryny.