Ze względu na budowę układu oddechowego papugi są dużo bardziej wrażliwe na wszelkie gazy oraz toksyny w powietrzu. Wszyscy chyba słyszeli o stosowanej dawniej metodzie zabierania kanarków do kopalni w celu "wykrycia" niebezpiecznego stężenia gazów. Dzisiaj mamy czujniki, dawniej takimi czujnikami były właśnie ptaki.

U ptaków w momencie wdychania toksycznych substancji prawie od razu dochodzi do zatrucia całego organizmu. Dlatego wszelkie toksyny w powietrzu są dla nich tak bardzo szkodliwe.

Do najbardziej toksycznych gazów, z którymi można się powszechniej zetknąć,  należą amoniak, dwutlenek i tlenek węgla oraz gazy powstające w wyniku przegrzania PTFE (Teflonu®). Oczywiście wszystkie inne trujące gazy są tak samo trujące dla ptaków, jednak przeciętny właściciel papug nie ma z nimi kontaktu.

W starszej literaturze dotyczącej drobiu omawiany jest przede wszystkim amoniak, dwutlenek i tlenek węgla, są to bowiem gazy, z którymi drób miał (lub mógł mieć) kontakt w kurniku.

Źródłem amoniaku są odchody ptaków i ściółka natomiast dwutlenek węgla jest gazem wydychanym przez ptaki. W kurnikach, przy złej lub niedostatecznej wentylacji, dochodziło do zatruć. Problem ten może dotyczyć w zasadzie hodowców, zagrożenie dla papug trzymanych w domach jest minimalne. Trzeba by długo nie sprzątać klatki żeby takie zagrożenie spowodować.

Nas, czyli osoby trzymające papugi w domach, dotyczą dwa pozostałe gazy: tlenek węgla i  gazy powstające w wyniku przegrzania PTFE (Teflonu®).

tlenek węgla (CO)

Jest to bezbarwny i bezwonny gaz nieznacznie lżejszy od powietrza. Tlenek węgla powstaje jako produkt niepełnego spalania węgla i różnych substancji organicznych zawierających węgiel. W domach z tlenkiem węgla możemy się spotkać przy gazowym ogrzewaniu wody, a także przy opalanych węglem kominkach i piecach. Trzeba też zdawać sobie sprawę z tego, że dym tytoniowy zawiera ok. 4% tlenku węgla.

Tlenek węgla wchłania się do organizmu z układu oddechowego. U ptaków jest to prawie natychmiastowe zatrucie całego organizmu. Tlenek węgla wiąże się z hemoglobiną zamiast tlenu co powoduje niedotlenienie organizmu. Połączenie tlenku węgla z hemoglobiną jest procesem nieodwracalnym.

U ptaków narażonych na wdychanie tlenku węgla obserwuje się senność, apatię, trudności w oddychaniu, ogólne zaburzenia funkcji życiowych i ostatecznie dochodzi do śmierci.

Jedyną możliwością leczenia jest natychmiastowe wyniesienie ptaka na świeże powietrze.

Politetrafluoroetylen (PTFE) Teflon®

Ptaki nie powinny w ogóle być trzymane w kuchni (z równych względów) i poniższy tekst w ogóle powinien być niepotrzebny na papuzich stronach. Niestety, wiele osób trzyma ptaki w kuchniach, wiele osób ma pokoje dzienne połączone z kuchnią, dlatego piszę o Teflonie® i to pisze aż tak dużo.

Politetrafluoroetylen (PTFE) jest polimerem, który został wynaleziony w 1938 roku w laboratorium firmy DuPont. W 1956 roku firma opatentowała syntezę PTFE. Patent ten już wygasł, tak więc i inne firmy mogą PTFE produkować, nie mogą jednak używać nazwy Teflon® ponieważ jest ona zastrzeżona dla firmy DuPont. Firma DuPont nazwą to obejmuje także inne polimery. Inne nazwy używane na PTFE to m.in. tarflen (nazwa polska) i fluon. Popularnie używa się nazwy teflon na wszelkie, stosowane w naczyniach kuchennych powłoki, do których nie przywierają potrawy.

Przy normalnym używaniu powłoki teflonowe nie stwarzają zagrożenia. Temperatura smażenia mięsa waha się od ok. 180 do 220 stopni Celsjusza. Jest to temperatura, w której PTFE nie ulega żadnym zmianom. Wyższa temperatura potrzebna jest do grillowania, ta waha się od 230 do nawet 260 stopni C. Jest to już temperatura na tyle wysoka, że firma DuPont nie zaleca używania do grillowania naczyń z powłoką teflonową.

Mówiąc o temperaturach trzeba wyraźnie zaznaczyć, że chodzi o powłoki firmy DuPont. Na rynku jest bardzo wiele naczyń z różnymi tego typu powłokami, o których jednak nie ma żadnych szczegółowych informacji. Biorąc pod uwagę, że naczynia te mają na ogół dużo niższą cenę i mogą być produkowane bez zachowania zasad bezpieczeństwa, trzeba przyjąć, że ich odporność na wysokie temperatury może być znacznie słabsza.

Pozostawienie pustego naczynia na gorącej kuchence albo w piekarniku doprowadzi w ciągu kilku minut do osiągnięcia temperatur dużo wyższych niż 260 stopni C. Podobnie jest jeśli pozostawimy smażącą się potrawę i zapomnimy o niej. Z tym, że jedzenie ulega spaleniu w niższej temperaturze, podobnie jak w niższej temperaturze dochodzi do dymienia oleju, co samo w sobie jest szkodliwe, ponieważ opary dymiącego oleju są szkodliwe.

Firma DuPont jako maksymalną bezpieczną temperaturę podaje 260 stopni Celsjusza. W literaturze na ogól podawane jest 280 stopni C jako temperatura, w której dochodzi do wytwarzania się szkodliwych produktów pirolizy Teflonu®. A jak napisałam wyżej, nie jest trudne uzyskanie takiej temperatury w domowych warunkach. Produkty pirolizy Teflonu® są szkodliwe dla wszystkich, nie tylko dla ptaków. W przypadku ludzi opisywana jest "grypa na skutek oparów polimerowych" (polymer fume fever).

Ze względu na budowę układu oddechowego oraz małą wielkość ptaków, opary przegrzanego Teflonu® są dla nich szczególnie niebezpieczne. Mówi o tym sam producent czyli firma DuPont.

Produkty pirolizy PTFE zawierają cząsteczki tak małe, że są one zdolne do wniknięcia do pęcherzyków płucnych. Cząsteczki te są same w sobie toksyczne, ale dodatkowo jeszcze dzięki nim mogą do płuc dostać się inne szkodliwe związki. Opary mogą powodować bezpośrednie uszkodzenie błon komórkowych w płucach.

Eksperymentalnie wystawiono stadko 32 papużek falistych na działanie przegrzanego Teflonu®. W ciągu ok. 9 minut zaobserwowano poważne objawy kliniczne i zmiany chorobowe, następnie padło 31 papużek. Objawy pojawiają się gwałtownie. Pierwszymi objawami jest mruganie oczami. Prawdopodobnie jest to wynik bezpośredniego podrażnienia spojówek i rogówki. Pojawia się też senność, przyspieszone oddychanie, duszności, brak koordynacji ruchów, niemożność ustania na nogach, dziobanie prętów klatki.

U ptaków, które wdychały opary przegrzanego Teflonu® i przeżyły dochodzi do zmian w płucach, są to poważne obrzęki,  krwawienia i martwice. W badaniach histopatologicznych (mikroskopowych badaniach tkanek) widoczne są zdeponowane w tkance płucnej cząsteczki produktów pirolizy Teflonu®. W płucach często dochodzi w efekcie do wtórnych infekcji. Leczenie polega w pierwszym rzędzie na dostarczeniu papudze tlenu. Następnie podaje się środki antyzapalne, moczopędne, rozszerzające oskrzela, a także profilaktycznie leki zapobiegające możliwym wtórnym infekcjom (np. antybiotyki). Zmiany są na tyle poważne, że leczenie musi być prowadzone pod kierunkiem lekarza. Przy pojawieniu się objawów klinicznych rokowania są raczej złe.

Teflon® stosowany jest w bardzo wielu różnych produktach, nawet takich, w których byśmy się go nie spodziewali, jak np. materiały czy farby. Dla nas jednak ważne są tylko te, z którymi możemy się spotkać w domach i które mają kontakt z wysoką temperaturą. Oczywiście nie wszystkie wymienione niżej przedmioty mają powłoki teflonowe, nie wszystkie w ogóle mają tego typu powłoki, są to jednak rzeczy, w których może być Teflon® lub podobne polimery.

 W kuchni są to wszelkie produkty z powłokami do których nie przywiera jedzenie:

• patelnie,
• garnki,
• kuchenki mikrofalowe,
• naczynia do pieczenia ciast,
• grille stołowe,
• szybkowary,
• gofrownice,
• tostery,
• prodiże,
• itp.

Poza kuchnią:

• suszarki do włosów (?),
• lokówki,
• prostownice do włosów
• i może inne.

Kontrowersyjną kwestią jest suszenie papug suszarkami do włosów. W wielu miejscach podaje się informacje o tym, że suszarki do włosów zawierają teflonowe elementy; nie jest jednak nigdzie to udowodnione i nie jest wskazane jakie elementy miały by to być. Na pewno zawierają je suszarko-lokówki firmy Remington (oryginalny Teflon®). Na pewno nie wszystkie firmy używają takich powłok. Pytaniem jest które używają i czy zawsze jest to zaznaczone w opisie produktu. Drugą dyskusyjną sprawą jest to czy w ogóle w suszarce powłoka ta może osiągnąć temperaturę ponad 260 stopni Celsjusza.

Dotarłam też do ciekawej informacji, że nie można dopuścić do kontaktu tytoniu z wyrobami zawierającymi Teflon®. W ostrzeżeniu nie było żadnych dodatkowych wyjaśnień.

Dym

Jako dym można określić wszelkie produkty pirolizy (spalania) czegokolwiek. Nawet jeśli nie zawiera on toksycznych związków, to sam w sobie jest szkodliwy. Dym może powstawać m. in. przy otwartym ogniu (np. kominki, świeczki), źle funkcjonujących piecach, samoczyszczących się piekarnikach, przypalone jedzenie. Źródłem dymu są też spaliny.

Duszność i inne objawy nie zawsze pojawiają się natychmiast. Czasem może minąć kilka godzin między ekspozycją na dym, a pierwszymi objawami klinicznymi. Wdychanie dymu może też prowadzić jedynie do obniżenia odporności i tym samym większej podatności na infekcje.

Źródła: "Veterinary toxicology: basic and clinical principles"   Ramesh Chandra Gupta; Wedel A. "Ziervogel. Erkrankungen, Haltung, Futterung"; M. Mazurkiewicz "Choroby drobiu"; strony internetowe firmy DuPont.