W ciągu ostatnich kilkunastu lat wiedza na temat chorób wirusowych papug uległa bardzo dużej zmianie. Nowe badania (także molekularne) pozwoliły odkryć i zrozumieć naturę wielu wirusów, z którymi mieliśmy od dawna do czynienia, ale o których mało wiedzieliśmy.

W tym artykule omówię dwa wirusy, które powodują dość podobne w objawach choroby; często też występują wspólnie. Są to cirkowirus (PBFDV) i polyomawirus (APV).

Na wstępie chciałabym wyjaśnić używane powszechnie skróty, ponieważ jak zauważyłam na różnych forach dyskusyjnych, skróty te są używanie na ogół nieprawidłowo. PBFDV i APV to nazwa wirusów, a nie chorób. Wskazuje na to literka "V" - od virus. PBFD to nazwa choroby. APV (czyli wirus) wywołuje chorobę nazywaną polyoma (nie należy tego mylić z chorobą polio, czyli chorobą Heinego-Medina, co też jest dość częste).

Cirkowirus - wirus choroby dzioba i piór papug - Psittacine Beak and Feather Disease Virus - PBFDV

Wirus ten wywołuje chorobę dzioba i piór papug (PBFD).

Wirus ten występuje w wielu wariantach, które mogą być specyficzne gatunkowo, mogą też mieć zróżnicowanie geograficzne i występować tylko na konkretnym terenie. Prawdopodobnie wirus lor i lorys dość znacznie różni się od innych wariantów. Niedawne badania wykazały, że u papużek falistych występują dwa różne typy wirusa. Wielość wariantów wirusa powoduje trudności w identyfikacji wirusa metodą PCR (więcej o diagnozowaniu niżej).

Wydalany wirus znajduje sie w piórach, złuszczonym naskórku, pudrze, odchodach i wydzielinach z wola zainfekowanych ptaków. Zarażenie następuje głównie poprzez wdychanie oraz spożycie wirusa. Nie jest wyjaśniona kwestia pionowej transmisji wirusa (poprzez jajao), podejrzewa się, że jest ona możliwa, nie zostało to jednak ostatecznie potwierdzone. Trzeba pamiętać, że każda papuga z pozytywnym wynikiem PCR, niezależnie od tego czy wykazuje objawy kliniczne czy nie, rozsiewa wirusa. Ptaki, które już nie mają wirusa we krwi, nadal mogą go mieć w piórach i skórze; i będą zarażać inne ptaki aż do całkowitej wymiany piór podczas pierzenia.

Replikacja wirusa następuje głównie w grasicy, bursie Fabrycjusza, wolu, przełyku, jelitach, skórze i piórach. Spowodowana przez wirusy martwica powoduje zaburzenia funkcjonowania tych narządów, co z kolei pociąga za sobą m.in. obniżenie odporności oraz uszkodzenia piór i czasem dzioba. U zarażonych ptaków najczęściej dochodzi do wtórnych infekcji grzybiczych i bakteryjnych.

Kliniczna postać choroby rozwija się w przeciągu 2 do 4 tygodni w przypadku piskląt. U młodych ptaków okres ten trwa miesiące a nawet lata. Wirus może być wykryty we krwi zanim pojawią się kliniczne objawy.

Choroba dzioba i piór występuje u bardzo wielu gatunków zarówno w niewoli jak i na wolności. Szczególnie wrażliwe na chorobę są: kakadu, barwnice, papużki faliste, lory i lorysy oraz papugi afrykańskie, zwłaszcza żako i nierozłączki. Infekcja u papug nowego świata i nimf zdarza się, jednak choroba jest rzadka. Najbardziej podatne na zarażenie są ptaki młode, do trzeciego roku życia.

Objawy

KAKADU i PAPUGI AMERYKAŃSKIE

PBFDV powoduje chroniczną, sukcesywnie postępującą chorobę u ptaków starszych niż 8 do 10 miesięcy. U większości ptaków pierwsze objawy chorobowe pojawiają sie w wieku od 6 miesięcy do 3 lat. Pierwsze objawy są jednak dość subtelne i mogą zostać niezauważone. Pierwszym niepokojącym sygnałem jest brak pudru oraz opóźnienie pierzenia. Brak pudru najłatwiej zauważyć po błyszczącym dziobie papugi. Jeśli papuga normalnie produkuje puder, to dziób po pielęgnacji piór będzie matowy, z białym nalotem pudru. Jeśli po czyszczeniu piór papuga ma błyszczący dziób, to znaczy, że coś jest nie tak z produkcją pudru.

Choroba dotyka zarówno pióra konturowe (okrywowe) jak i puchowe, w konkretnych przypadkach może jednak w większym stopniu dotyczyć jednego lub drugiego rodzaju piór. W zaawansowanym stadium chorobą zostają dotknięte wszystkie pióra, papuga zostaje z pojedynczymi piórkami.

Zaatakowane pióra wykazują różny stopień zniekształceń. Powszechna jest hiperkeratoza osłonek piór, co powoduje, że osłonki są pogrubione i nie pękają. Rosnące pióra są nieprawidłowo wykształcone, czasem w ogóle niewykształcone.

zdjęcie: A. Kruszewicz "Hodowla ptaków ozdobnych"

Zmiany chorobowe dzioba są powszechne u niektórych gatunków kakadu (m.in. C. galerita i C. alba), u innych są rzadsze lub nie występują w ogóle. Mogą się one pojawiać w każdym stadium choroby, ale najczęstsze są w bardziej zaawansowanym. Pierwsze zmiany związane są z hiperkeratozą i polegają na wydłużeniu oraz przeroście dzioba. W późnym stadium dochodzi do martwic, owrzodzeń i złamań. Częste są też wtórne infekcje dzioba i jamy dziobowej. Zmiany na dziobie są bolesne, co powoduje, że papuga niechętnie je. Podobne zmiany jak w przypadku dzioba mogą pojawić się także na pazurkach.

zdjęcie: A. Kruszewicz "Hodowla ptaków ozdobnych"

Rozległe zmiany dzioba są wskazaniem do eutanazji. Jeśli choroba nie dotknęła dzioba, albo zmiany na dziobie są niewielkie, to papuga może żyć z chorobą wiele lat. Jednak z powodu obniżonej odporności ryzyko różnych wtórnych infekcji jest bardzo duże. Pozbawionej piór papudze trzeba też umieć zapewnić odpowiednie warunki. Olbrzymia większość papug chorych na PBFD umiera jednak w przeciągu roku od pojawienia się pierwszych objawów, zarówno z powodu samej choroby jak i wtórnych infekcji. Badania wykazały, że większość kakadu chorych na PBFD ma równocześnie w naskórku wysoką koncentrację polyomawirusa.

Ostra postać PBFD u piskląt na ogól zaczyna się od niespecyficznych objawów jak depresja i wymioty. Zmiany chorobowe piór są dość nagłe i mogą wyglądać podobnie jak w przypadku postaci chronicznej, częściej jednak zawężają się do podstawy pióra. Pojawiają się one jednak dopiero u ok. miesięcznych piskląt.  Zmiany chorobowe dzioba na ogół nie mają czasu na rozwinięcie się, gdyż ta forma dość szybko prowadzi do śmierci.

ŻAKO

Ostra postać PBFD występuje także u młodych żako. Występują podobne zmiany rosnących piór jak u kakadu. U żako dodatkowym objawem jest pojawianie się czerwonych piór konturowych zamiast szarych. Jednakże nie wszystkie żako z czerwonymi piórami są chore na PBFD. Nie wszystkie chore na PBFD żako wykazują chorobowe zmiany piór, czasem są to tylko wymioty, nagłe problemy z wolem i ogólne osłabienie. Choroba prowadzi do śmierci u ptaków w wieku od 7 tygodni do 9 miesięcy. Większość ptaków umiera w ciągu 2 tygodni od pojawienia się objawów.

Czerwone piórka u żako w miejscach, w których nie powinny być. W tym przypadku badania nie wykazały PBFDV, ale tak samo wyglądałoby gdyby papuga była zarażona.
(zdjęcie z Albumu - Andrzej)

NIEROZŁĄCZKI

Nierozłączki są najczęściej okresowymi bezobjawowymi nosicielami wirusa. Jeśli dochodzi do rozwoju choroby to najczęściej u młodych ptaków. Objawami są problemy z piórami i pierzeniem. Nowe pióra mogą w ogóle nie rosnąć, mogą też być zniekształcone. Niektóre ptaki mogą żyć miesiące lub nawet lata, znane są też przypadki wyzdrowienia i eliminacji wirusa.

BARWNICE

Objawy u barwnic są podobne do tych u nierozłączek. Dystroficzne pióra mogą nie występować, ale ogólna kondycja piór jest słaba. Często występują dodatkowe infekcje. Często z  infekcją PBFDV łączy się przebiegającą równocześnie śmiertelna infekcja polyoma.

(zdjęcie: sharing 411)
 na stronach więcej zdjęć barwnic z PBVD, w różnym stadium choroby

PAPUŻKI FALISTE

Większość zaatakowanych ptaków to świeżo opierzone pisklęta. Zniekształcenia piór i problemy podobne jak u kakadu są papużek raczej rzadkie. Na ogól dochodzi do utraty pierwszo- i drugorzędowych lotek. Wygląda to identycznie jak w przypadku choroby spowodowanej przez APV. Choroby spowodowane przez oba te wirusy mogą występować równocześnie.

młode ptaki

(zdjęcie: birds-online.de - tam też więcej zdjęć)

(zdjęcie: birds-online.de - tam też więcej zdjęć)

starsze ptaki

Papużka przedstawiona na poniższym zdjęciu została dołączona do stada innych papużek z pozytywnym wynikiem PBFD. Po jakimś czasie pióra jej odrosły.

(zdjęcie: birds-online.de - tam też więcej zdjęć)

Poniżej papużka w bardzo zaawansowanym stadium choroby.

(zdjęcie: birds-online.de - tam też więcej zdjęć)

LORY i LORYSY

Choroba dotyka pisklęta, objawem są nieprawidłowo rozwinięte pióra. U lorys (podobnie u afrykanek) wypadać mogą tylko sterówki i lotki pierwszorzędowe. Około jedna trzecia takich piskląt umiera przed pierwszym pierzeniem, kolejna jedna trzecia przechodzi pierwsze pierzenie po którym rozwijają się nienormalne pióra. U pozostałych ptaków jednak po pierwszym pierzeniu rozwijają się normalne pióra.

U papug dotkniętych PBFD może dochodzić do zmian koloru piór: z niebieskiego na biały i z zielonego na żółty.

Diagnoza

 Badania wykonuje się z krwi oraz z piór. Nie są to badania równorzędne. Badanie z krwi wykazuje obecność wirusa we krwi, natomiast badanie z piór pokazuje tylko, że wirus jest obecny w piórach, nie musi to być jednoznaczne z wiremią.

Najbardziej nowoczesną metodą wykrywania wirusa jest tzw. badanie PCR (Polymerase Chain Reaction - polimerazowa reakcja łańcuchowa). Jest to badanie, które w skomplikowanej procedurze, wykrywa w próbce nawet niewielkie ilości DNA wirusa (w tym przypadku, bo metodę tą stosuje się nie tylko w badaniach wirusologicznych ale także np. genetycznych). Do wykonania takiego badania konieczna jest znajomość sekwencji DNA konkretnego wirusa, a także wszelkich możliwych zmian w DNA wirusa.

Niestety z wielu różnych powodów, także w związku z możliwością zanieczyszczenia próbki, wyniki badania nie zawsze są wiarygodne. Z tego powodu przy jakichkolwiek wątpliwościach badanie należy powtórzyć.

Poza badaniem metodą PCR wykorzystuje się badania histopatologiczne i serologiczne.

WYNIKI BADAŃ

Jeśli papuga ma typowe dla PBFD objawy i wyniki badań PCR wyjdą pozytywne, to świadczy to o chorobie. Prognozowanie jest ostrożne, w odpowiednich warunkach papugi mogą z chorobą żyć wiele lat. Często jednak powodem śmierci są wtórne infekcje.

Jeśli papuga ma typowe dla PBFD objawy, a wyniki PCR wyjdą ujemne, to przede wszystkim należy powtórzyć badanie. Dobrze jest też równocześnie wykonać badanie na APV. Można też wykonać badanie histopatologiczne.

Jeśli papuga nie wykazuje objawów PBFD, a wyniki są pozytywne, to możliwe, że doszło do zanieczyszczenia próbki. Jeśli nie, to mamy do czynienia z ptakiem we wczesnym stadium choroby lub ptakiem o chwilowej subklinicznej infekcji. Dodatni wynik badania może dać również nieaktywny kwas DNA wirusa, który może być stwierdzany we krwi nawet do 3 miesięcy. W takim przypadku badanie należy powtórzyć po 90 dniach.

Ptaki z dodatnim wynikiem powinny być izolowane i traktowane jako potencjalne źródło zakażenia. Można je dołączyć do innych dopiero jeśli powtórne badania dadzą ujemny wynik.

Pióra żako z pozytywnym wynikiem badania na PBFDV. Typowe przewężenia u podstawy pióra.
  Zdjęcie: Pees M. "Leitensymptome bei Papageien und Sittiche"

Diagnoza różnicowa

Przede wszystkim jest to polyoma. Poza tym skubanie z najróżniejszych powodów, a także pasożyty zewnętrzne,  infekcje bakteryjne i grzybicze.

Leczenie

Choroba ta jest nieuleczalna. W ostatnim okresie próbuje sie stosować pewne leki, ale jest to jedynie leczenie eksperymentalne prowadzone w ośrodkach naukowych. Nie ma żadnych wiarygodnych statystycznych danych na temat efektów leczenia. Publikowane są dane dotyczące leczenia kilkunastu czy kilkudziesięciu papug. Niestety są to za wątłe dane aby móc napisać, że chorobę tą można wyleczyć. Próbuje się podawać papugom ptasi interferon, wydaje się jednak że może być skuteczny tylko u ptaków, które jeszcze nie wykazują objawów klinicznych.

Ponieważ choroba upośledza odporność sensownym wydaje sie wzmacnianie odporności poprzez podawanie odpowiednich środków.

Zapobieganie

Kiedyś trwały prace nad szczepionką, jednak, z tego co wiem, nadal nie jest ona dostępna na rynku.

Jedyną metodą zapobiegania rozprzestrzenianiu się choroby w hodowlach jest eliminowanie ptaków, u których wykryto wirusa. Ptaki te z powodzeniem mogą być trzymane w domach jako pupilki, które nie mają kontaktu z innymi papugami.

Wirus polioma - APV - Avian Polyomavirus

Dawniej wirus ten nazywany był też BFDV - Budgerigar Fledging Disease Virus. Aktualnie używa się jednak nazwy APV ze względu na to, że choroba ta występuje nie tylko u papużek falistych.

Wirus ten wywołuje chorobę polyoma. Inne nazwy pod jakimi znana jest ta choroba w literaturze to: francuskie pierzenie oraz BFD (nie należy mylić z PBFD) Budgerigar Fledging Disease.

Poza papużkami falistymi na chorobę najbardziej wrażliwe są ary, konury, barwnice i barwniki. Najmniej wrażliwe są żako, kakadu i nimfy. Chorują też ptaki wróblowate, ale nie wiadomo czy jest to ten sam wirus i czy może się on przenosić pomiędzy papugami a wróblowatymi.

Uważa się, że do zakażenia dochodzi głównie poprzez układ oddechowy. Wirus wydalany jest w odchodach i wydzielinach skóry. Prawdopodobnie istnieje także pionowa transmisja wirusa, nie jest ona jednak odpowiednio udokumentowana.

Sianie wirusa zależy od gatunku i wieku, w którym ptak został zakażony (im starszy ptak, tym okres ten krótszy). Zakażone pisklęta papużek falistych wydalają wirusa przez 6 lub więcej miesięcy, a przestają w momencie osiągnięcia dojrzałości płciowej lub pierwszych lęgów. Pisklęta większych papug wydalają wirusa przez okres od 4 do 16 tygodni (w zależności od gatunku).

Papużki faliste

Infekcja APV ograniczona jest u papużek do piskląt. Śmiertelność jest różna, ale zaraz po pojawieniu sie w hodowli może dochodzić nawet do 100%. Później papużki z danej hodowli rozwijają pewien stopień odporności i śmiertelność spada.

U papużek falistych replikacja wirusa następuje w różnych tkankach, przede wszystkim w rosnących piórach, skórze, wątrobie, śledzionie, nabłonku kanalików nerkowych, sercu i móżdżku. Jest to o tyle ważne, że objawy kliniczne wiążą się właśnie z miejscami replikacji wirusa.

Objawami są karłowatość piskląt, nienormalnie rozwinięte pióra, odbarwienia skóry, powiększony brzuch, podskórne krwawienia. W przypadkach, w których wirus zaatakuje móżdżek, jednym z objawów może być drżenie głowy u piskląt. W przeważającej większości pisklęta umierają w wieku od 10 do 20 dni.

Brak lotek i sterówek.
(zdjęcie z Albumu - raffyr)

Część piskląt przeżywa, zwłaszcza te, które zetkną się z wirusem w wieku ponad 2 tygodni. Część z nich nie wykazuje żadnych objawów chorobowych; u części nie rozwijają się pierwszo- i drugorzędowe lotki oraz sterówki. W niektórych przypadkach w kolejnych pierzeniach pióra mogą rozwijać się normalnie, tak że po jakimś czasie papużka może wyglądać już normalnie.

Ta sama papużka co na poprzednim zdjęciu. W czasie kolejnych pierzeń większość piórek odrosła.
(zdjęcie z Albumu - raffyr)

Kwestię infekcji APV u papużek falistych komplikuje fakt, że infekcja ta często występuje razem z PBFDV, a także fakt, że objawy obu infekcji mogą być identyczne.

Opisaną w literaturze metodą eliminacji wirusa z hodowli jest odizolowanie papużek zarażonych wirusem, dezynfekcja całego pomieszczenia dla ptaków (sprzęty, których nie da się zdezynfekować należy wyrzucić) i powrót papużek po co najmniej 6-8 miesiącach. W tym czasie ptaków nie należy dopuszczać do lęgów, nie należy też dopuszczać do kontaktu z pisklętami.

Inne gatunki papug - pisklęta

Podatność na infekcje APV u innych papug jest różna i zależy od gatunku. U różnych gatunków choroba rozwija się w różnym wieku. Np. u konur jest to na ogól mniej niż 6 tygodni, u ar i barwnic mniej niż 14 tygodni, u nierozłączek do jednego roku. Generalnie jednak choroba nie ma u nich aż tak gwałtownego przebiegu jak w przypadku piskląt papużek falistych.

Większość piskląt, które zachorowały na polyome (o ile nie wszystkie) były to ptaki ręcznie karmione. Chore pisklęta wydają się zdrowe, po pojawieniu się objawów śmierć następuje w ciągu kilku godzin. Część piskląt przeżywa. Część z tych ptaków wykazuje obrzęki i wodobrzusze. Pisklęta te jedzą, wole się opróżnia jednakże wkrótce umierają lub konieczna jest eutanazja.

APV u dorosłych papug

APV dość łatwo infekuje dorosłe papugi. Większość tych infekcji ma przebieg bezobjawowy. Opisywane były zaburzenia neurologiczne, zaburzenia funkcjonowania wątroby, wymioty. Zainfekowane papugi mogą wydalać wirusa przez kilka tygodni, a mogą nie wydalać go w ogóle.

U dużych papug jeśli dochodzi do pojawienia się objawów to na ogół w ciągu 10-14 dni od zetknięcia się z wirusem.

Nie ma wielu informacji na temat przebiegu tej choroby u dorosłych papug, nie wiadomo też dlaczego dorosłe papugi rzadko na nią chorują. Badania wykazały jednak, że w wielu przypadkach u ptaków, które umarły na infekcję APV wyizolowano także wirusa PBFD. Może to wskazywać na to, że obniżenie odporności przez PBFDV pozwala APV na doprowadzenie do choroby u ptaków, które w innym przypadku byłyby odporne. Inne badania wykazały, że większość śmiertelnych przypadków infekcji APV miała miejsce w sklepach zoologicznych, co mogłoby sugerować, że pewną rolę w patogenezie tej choroby odgrywa stres.

Diagnoza

Aby wykryć wirusa robi się badania PCR z wymazu z kloaki. Ponieważ ptaki mogą być siewcami wirusa tylko okresowo, badania powinno się powtarzać mniej więcej co kwartał. W czasie wiremii można także robić badania PCR z krwi, ale papugi wydalają wirusa już po zakończonej wiremii więc nie zawsze jest to miarodajne. Badania można tez robić ze zmienionych chorobowo piór.

Nieprawidłowo ukształtowana sterówka papużki falistej.
Zdjęcie: Pees M. "Leitensymptome bei Papageien und Sittiche"

Wszystkie papugi zainfekowane APV rozwijają w ciągu 2-3 tygodni neutralizujące wirusa przeciwciała. Wykrycie przeciwciał nie ma jednak znaczenia dla wydalania wirusa, które może trwać jeszcze przez wiele tygodni. Przeciwciała mogą utrzymywać sie wiele lat po zakończeniu wydalania wirusa.

Jeżeli w hodowli pojawiają się problemy z lęgami, wszystkie lub większość piskląt pada bez wyraźnych objawów, to zawsze należy podejrzewać APV.

Diagnoza różnicowa

W przypadku ostrej formy są to głównie wszelkiego rodzaju zatrucia jak i inne infekcje o wysokiej śmiertelności. W formie przewlekłej: PBFD, mikotosykozy, skubanie z różnych powodów, błędy żywieniowe i hodowlane.

Leczenie

Choroba jest nieuleczalna.

Zapobieganie

Od jakiegoś czasu na rynku amerykańskim dostępna jest szczepionka. Jej skuteczność jest jednak cały czas dyskutowana i wielu specjalistów ma bardzo poważne wątpliwości. Ponadto szczepienie możliwe jest tylko w przypadku piskląt, które należy zaszczepić w dwóch kolejnych szczepieniach w bardzo konkretnym wieku. W przypadku niektórych gatunków szczepienie w takim wieku nie uchroni tych papug. W Europie szczepionka nie jest dopuszczona do obrotu. Jej cena jest też bardzo wysoka co praktycznie powoduje jej niedostępność. Jakiś czas temu prowadzone były też prace nad szczepionką w Niemczech.

Artykuł został napisany głownie na podstawie Harrison G., Lightfoot T. "Clinical Avian Medicine", Doneley R. "Avian Medicine and Surgery in Practice: Companion and Aviary Birds" Doneley R., Pees M. "Leitensymptome bei Papageien und Sittiche"