Są to obszerne fragmenty wystąpienia na konferencji AAV (Association of Avian Veterinarians), która odbyła się w  Monterey w Kalifornii, w sierpniu 2002

Streszczenie

Spośród trzymanych w domach zwierząt papugi są prawdopodobnie najgorzej rozumianymi. Ich naturalne skłonności są często odmienne od oczekiwań właścicieli. Większość papug jest genetycznie uwarunkowana aby być głośnymi, niezależnymi i monogamicznymi. Większość ludzi preferuje posłuszne, przytulne, towarzyskie zwierzątka-pupilki, które jednakowo lubią wszystkich członków rodziny, a rano są ciche i spokojne. Kiedy ludzie próbują zmieniać zachowania papug aby bardziej odpowiadały ich wyobrażeniom o idealnym zwierzątku domowym, często mają skłonność do używania siły fizycznej i innych agresywnych taktyk. Strategie te dają jednak często negatywne rezultaty i mogą mieć zły wpływ na dalsze kontakty człowieka z papugą. Nauka udowodniła, że metody pozytywnego wzmocnienia mają przewagę nad technikami negatywnej modyfikacji zachowań. Jeśli prawa te zostaną zastosowane właściwie w stosunku do papug, mogą zbudować trwałe i pozytywne związki papugi z jej właścicielem.

[...]

Wprowadzenie

Problemy związane z zachowaniem papug w niewoli często przeważają nad korzyściami osiąganymi z posiadania papugi. Powoduje to, że tak wiele pojawia się ogłoszeń oferujących okazyjną sprzedaż papugi, a także, że na całym świecie pojawiają się coraz to nowe schroniska i azyle dla papug. Papuga, która miała być miłym, kolorowym, inteligentnym pierzastym kompanem zamienia się bowiem w wrzeszczącą, niezależną, śmiecącą, dziobiącą wrogą istotę.

[...]

Czynnik ludzki

Człowiek jest przystosowany genetycznie i uwarunkowany kulturowo aby używać agresji jako narzędzia kształtowania i modyfikacji zachowania. Człowiek próbuje używać agresji i siły już od najmłodszych lat i przez całe życie trzyma ją pod ręką. Na szczęście zmiany kulturowe i prawne powodują negatywne nastawienie w stosunku do stosowania agresji odnośnie do ludzi i zwierząt. Jednakże człowiek nadal chętnie używa różnych form przemocy w próbach modyfikacji zachowania.

Doświadczenie w tresurze psów może również sprzyjać stosowaniu agresji w stosunku do innych zwierząt. Człowiek odnosi bowiem najwięcej sukcesów właśnie w tresurze psów. [...]

Agresja i siła są narzędziem, do którego większość ludzi sięga przy próbach modyfikacji zachowania papug. Mają one spowodować dostosowanie się papugi do wymagań człowieka i pewność, że będzie ona wiedziała, "kto tu rządzi". Co gorsze, niektórzy eksperci w "papuzim świecie" rozgłaszają takie metody, propagując je tym samym. Jednakże w odniesieniu do papug, a także większości innych zwierząt, nie są one skuteczne.

Zmiany kulturowe

[...]Historia pokazuje ludzką tendencję do stosowania agresji i przemocy w tresurze i ogólnym obchodzeniu się z różnymi gatunkami zwierząt. Jakkolwiek dzisiaj odchodzi się już od metod stosujących karanie, nie zanikły one całkowicie. Opór niezliczonych zwierząt nadal jest łamany przez bezwzględnych treserów: tygrysom nadal grozi się batem przed pyskiem, słonie nadal kłuje się biczem z hakami, psy nadal bije się by nauczyły się siadu, a papugi ciągle jeszcze zawija się w ręcznik za dziobanie. Te pozbawione wrażliwości metody stale wydają się przynosić pozytywne rezultaty... wg stosujących karanie przynajmniej.

Na szczęście w "papuzim świecie" nastąpiły zmiany kulturowe. Jeszcze 20 lat temu osoby oswajające papugi praktykowały i przyjmowały metody oswajania i trenowania, które dziś zdaje się uważać za bestialskie. Większość propagujących te metody albo wycofała się albo zmieniła techniki. Jednakże nadal niektórzy eksperci zachowań papug przedstawiają zawoalowane rady, że papugi powinny zostać zmuszone do stosowania się do ludzkich komend. Nadal zachęca się więc do używania przemocy i można mieć jedynie nadzieję, że pewnego dnia ustąpi ona stosowaniu pozytywnych metod.

Natura papug

Z natury papugi są zwierzętami dobrze się adaptującymi. W naturze adaptacja do środowiska jest kwestią przeżycia. Te zdolności do przystosowania się służą papugom również w niewoli, pozwalają im bowiem poradzić sobie z agresywną i pełną przemocy naturą człowieka... czasem jednak nie bez walki.

Uległość nie przychodzi papugom łatwo, a na pewno nie tak łatwo jak psom, których udomowienie osłabiło pragnienie odwetu, a uległość stała się środkiem zapobiegającym powtarzającej się agresji. Papugi, jako zwierzęta nie udomowione, nie doświadczają tego dobrodziejstwa udomowienia, które pozwala zabezpieczyć się przed ludzką agresją. Żyją one w bardziej pierwotnym stanie, w którym odpowiedzią na agresję jest obrona. Dlatego papugi reagują oporem na techniki związane ze stosowaniem przymusu, co często kończy się dziobnięciem człowieka.

Dziobanie

Obok krzyków, dziobanie jest najbardziej frustrującym dla właściciela zachowaniem papug. Wielu ludzi próbuje usprawiedliwiać poranienie tłumacząc, że nie ma to nic lub ma niewiele wspólnego z prawdziwą przyczyna dziobnięcia. Dziobanie jest bowiem naturalnym zachowaniem papug. Jak w przypadku każdego zachowania, jego konsekwencje powodują, że może być ono powtarzane. Jeśli konsekwencją dziobnięcia będzie wyjście właściciela z pokoju po apteczkę, papuga może nauczyć się dziobania w przyszłości aby osiągnąć wyjście właściciela. Dziobnięcie papugi może pozostawić jednak znacznie głębsze rany niż te fizyczne, na ręce właściciela.

Dziobanie jest prawie nie spotykane w stadach dzikich papug. Występuje ono jedynie w niewoli, gdzie możliwość ucieczki jest ograniczona, a papugi są zmuszone do życia w nienaturalnych warunkach, w których dziobanie obserwuje się codziennie. Podczas rozmów z pięcioma naukowcami, badaczami życia dzikich papug, którzy wspólnie mają ponad 35 letnie doświadczenie, dowiedziałem się, że zaobserwowano tylko dwa przypadki podziobania papugi przez papugę na tyle silne, że polała się krew (wiadomości ustne: A. Brice, luty 1994, C. Munn, lipiec 1998, J. Gilardi, luty 1999, P. English, listopad 2000, D. May, maj, 15, 2001).

Dziobanie jest rzadkie dla papug na wolności, jednak agresja zdarza się codziennie. Papugi okazują agresję w związku z obroną terytorium, partnera, odpowiednich żerdzi, jedzenia itd. Kontakty te są jednak najczęściej ograniczone do mowy ciała takiej jak nastroszenie piór na głowie czy subtelnego spojrzenia. Czasem agresja nasila się do wydawania odpowiednich dźwięków jak warczenie czy też do bardziej gwałtownych ruchów jak wysunięcie dzioba do przodu na podobieństwo walki szermierczej. W naturalnych warunkach język ciała jest wystarczający by odstraszyć przeciwnika i uniknąć negatywnego kontaktu fizycznego.

Krzyk

Naturalna skłonność papug aby głośnym krzykiem witać wschód słońca, nie jest na czele listy pożądanych cech perfekcyjnego zwierzątka. To co większość ludzi uważa za irytujące, niemiłe i niepotrzebne zachowanie, dla papug jest wyrażeniem dobrej formy, jest także ważne dla ustanowienia związków terytorialnych i pozostawania w kontakcie z sąsiadami i członkami rodziny. To różne postrzeganie konieczności głośnego witania nowego dnia będzie jeszcze długo dzieliło papugi i ich właścicieli.

Instynktowny krzyk, który ma miejsce zazwyczaj wcześnie rano i wieczorem, jest naturalnym zachowaniem papug w niewoli zupełnie tak samo jak ich dzikich kuzynów w naturze. Zachowanie to jest wrodzone i dlatego tak trudne do wyeliminowania u trzymanych w domach papug. Papugi w niewoli mają także skłonność do nauki łączenia krzyku i pożądanego skutku, który on wywołuje, jak np. zwrócenia uwagi właściciela. Ten wyuczony krzyk jest znacznie łatwiejszy do wyeliminowania dzięki zastosowaniu technik modyfikacji zachowania.

Przywiązanie

Innym zachowaniem wywołującym nieporozumienia jest skłonność papug do przywiązywania się do jednej osoby. Niektórzy ludzie uważają, że papugi powinny tak samo jak inne zwierzęta akceptować wszystkich członków rodziny jednakowo. Jednakże natura papug jest zupełnie inna. Na wolności papugi są stworzeniami monogamicznymi, które zwykle łączą się w pary na całe życie. Ta naturalna tendencja jest obecna w niewoli tak samo jak na wolności. Tak więc dla papugi naturalne jest przywiązanie do jednej osoby. Będzie ona broniła swojego terytorium, którym może być klatka, pokój w mieszkaniu lub całe mieszkanie czy dom. Papuga, która jest przywiązana do jednej osoby może także okazywać agresję w stosunku do osób, które regularnie naruszają jej terytorium. Te negatywne kontakty mogą mieć postać zwyczajnego dziobania lub nawet otwartego ataku.

Niwelowanie różnic

Powiększanie zrozumienia zachowania papug wymaga wiedzy zarówno z dziedziny życia papug na wolności, jak i nauk o modyfikacji zachowań. Doświadczenie w trzymaniu papug w domu może być pomocne, jest jednak złym substytutem dwóch powyżej wspomnianych źródeł. Wiedza o życiu papug na wolności, zwłaszcza gatunku, z którym pracujemy, pomaga w zrozumieniu ich naturalnych skłonności i instynktownego zachowania. Techniki modyfikacji zachowań pomagają zrozumieć jak należy kształtować i wpływać na zachowanie niepożądane oraz jak należy kreować i wzmacniać zachowania pożądane.

Niestety większość właścicieli papug rozpoczyna związek z papugami bez znajomości ich natury i nie rozumiejąc technik modyfikacji zachowań. Są oni zatem zmuszeni do interpretowania zachowania papugi na własną rękę. A wtedy nawet człowiek o najlepszych chęciach jest skazany na porażkę, ponieważ zachowanie papugi można porównać do obcego, nieznanego języka.

Kiedy nowy właściciel papugi staje twarzą w twarz z nieznanym zachowaniem, odwoła się on do źródeł, które zna. Zinterpretuje zachowanie i użyje do jego modyfikacji to co zna i co stosował w przeszłości. Ucieknie się do siły fizycznej i agresji w połączeniu z postawą dominacji. Jak już jednak wspomniałem wcześniej, jest to postępowanie problematyczne i obarczone pułapkami. [...]

ABC

Podstawową zasadą metody wzmocnień jest fakt, że zachowanie jest determinowane przez swoje konsekwencje. Zgodnie z pracą Skinnera, centralnym punktem tej metody jest najmniejszy możliwy do analizy element - ABC (z angielskiego A - antecendents, B - behaviors, C - consequences) przyczyna, zachowanie i skutek (konsekwencje tego zachowania). Innymi słowy zachowanie nie istnieje bez czegoś co ją poprzedza (przyczyna) oraz konsekwencji czyli skutku, które spowoduje.

Przyczyna to wydarzenia i warunki, które mają miejsce bezpośrednio przed zachowaniem, na które mają wpływ i dla którego przygotowują grunt. Przyczyny zawierają głównie wskazówki, ale również odnoszą się do drobnych rzeczy, które mogą być łatwo przeoczone, takie jak ubranie właściciela, to co się dzieje za oknem, sposób w jaki człowiek trzyma rękę, na którą ptak ma wejść.

Zachowanie jest wszystkim, co organizm robi i co jest obserwowalne. Mrugnięcie okiem i drgnięcie w przestrachu to także zachowania. Są to jednakże zachowania zwrotne, a nie wyuczone. Natomiast tym co obserwujemy u trzymanych w domach papug są w większości, choć nie w całości, zachowania wyuczone.

Konsekwencje (skutek) to wydarzenia, które następują bezpośrednio po zachowaniu. To skutki będą miały wpływ na to, że zachowanie zostanie powtórzenie w przyszłości. Jeśli skutki będą pozytywne bardziej prawdopodobne będzie powtórzenie wywołującego je zachowanie, niż w przypadku konsekwencji negatywnych. Są to dwie podstawowe kategorie konsekwencji. Wzmocnienie odnosi się do tego co powoduje nasilenie i wzmocnienie danego zachowania, natomiast wygaszanie do konsekwencji, które skutkują osłabieniem i zmniejszeniem przyszłego zachowania.

Wzmocnienia

Istnieją dwa rodzaje wzmocnień: pierwotne i wtórne. Wzmocnienia pierwotne są elementem instynktu i są genetycznie powiązane z przeżyciem. Zawierają takie elementy jak pożywienie, woda i rozmnażanie. Wzmocnienia wtórne są wyuczone przez ich skojarzenie albo z wzmocnieniem pierwotnymi albo z innymi wzmocnieniami wtórnymi. Wzmocnienia wtórne to takie rzeczy jak pochwała słowna, podrapanie po głowie, czy słowo "dobre" wypowiedziane tuż przed podaniem papudze smakołyku.

Wzmocnienia dzielą się na dwie kategorie: wzmocnienia pozytywne i negatywne. Wzmocnienie pozytywne jest czymś co jest lubiane i co będzie powodowało chęć osiągnięcia tego w przyszłości. Wzmocnienie negatywne jest czymś przeciwnym, zwierzę nie lubi tego i będzie starało się tego uniknąć. Oba typy wzmocnienia zwiększają prawdopodobieństwo, że zachowanie zdarzy się ponownie. Jednym z powszechniejszych pozytywnych wzmocnień dla trzymanych w domu papug jest smakołyk, pochwała słowna, podrapanie po głowie i towarzystwo lubianych osób. Gonienie papugi w klatce aby weszła na rękę jest wzmocnieniem negatywnym. Papuga częściej będzie wchodzić na rękę aby uniknąć łapania i pościgu.

Kara

Karanie jest dość ryzykownym narzędziem modyfikacji zachowania. Karanie jest tym co zmniejsza częstotliwość zachowania, którgo jest konsekwencją. Tak jak w przypadku wzmocnienia, jest kara pozytywna i negatywna. Karanie pozytywne jest dodaniem czegoś do środowiska a negatywne jest zabraniem czegoś. Spryskanie krzyczącej papugi wodą będzie karaniem pozytywnym. Zachowanie polegające na krzyczeniu może ulec zmniejszeniu ze względu na zastosowanie spryskania jako kary. Przykładem karania negatywnego jest zamknięcie papugi w klatce w odpowiedzi na dziobanie. Zabranie papudze towarzystwa i wolności może zredukować częstotliwość dziobania w przyszłości.

W przypadku każdego wzmocnienia i karania ocena konsekwencji zależy od punktu widzenia. Zamknięcie papugi w klatce za dziobanie będzie karą i może zredukować w przyszłości częstotliwość dziobania jedynie w przypadku jeśli papuga chce być z właścicielem. Zamknięcie papugi w klatce za dziobanie może jednak wzmocnić to zachowanie w przyszłości jeśli papuga chce być z daleka od właściciela.

Stosowanie kary nie jest dobrym sposobem treningu z różnych powodów. Po pierwsze kara będzie efektywna tylko wtedy kiedy będzie na tyle silna aby zapobiec niepożądanemu zachowaniu w przyszłości. Już samo to powinno stać się moralnym dylematem: czy należy wobec zwierząt stosować poważną siłę, nawet jeśli przynosi ona pożądane przez człowieka skutki. łagodna kara nie przyniesie bowiem powstrzymania niechcianego zachowania. Jeśli przy stosowaniu kary zachowanie będzie się utrzymywać konsekwencją będzie chęć stosowania coraz mocniejszej kary. Jeśli przykrycie klatki nie powstrzyma krzyku może zrodzić się chęć potrząsania klatką. Stopniowo papuga przyzwyczai się do przykrywania i potrząsania klatką, i będzie nadal krzyczeć.

Moment zastosowania kary ma bardzo duże znaczenie dla jej właściwego efektu. Papugi mają tendencje do psot, włączając w to skubanie mebli. Często właściciel wchodzi do pokoju aby zobaczyć wygryzioną dziurę w ulubionym drewnianym meblu. Niewinnie wyglądająca papuga siedzi na kanapie zajęta swoimi własnymi sprawami. Zirytowany właściciel podbiega do papugi gani ją i zamyka w klatce. Kara nie będzie miała żadnego skutku ponieważ nie nastąpiła ona bezpośrednio po zniszczeniu mebla, czyli kara nie miała powiązania z zachowaniem. Papugi, jak i inne zwierzęta, żyją teraźniejszością, tu i teraz. Są one przede wszystkim zainteresowane tym co się dzieje aktualnie, nie interesują się przeszłością, o ile przeszłe wydarzenia nie miały wpływu na ich aktualne zachowanie.

Negatywne efekty uboczne

Słabe rozumienie pojęcia kary obserwuje się u wielu psów, które kulą się ze strachu kiedy właściciel je woła. Dla niektórych psów normalne jest bieganie i lekceważenie przywoływania przez właściciela. Im bardziej pies ignoruje wołanie, tym bardziej właściciel denerwuje się. Kiedy wreszcie pies wraca, właściciel każe go za nieposłuszeństwo. Niestety pies nie wie za co został ukarany. Czy kara była za to, ze biegał po polach, gonił królika, obwąchiwał drzewo czy też za to co zrobił tuż przed otrzymaniem kary: czyli za powrót do właściciela. Psy, które kulą się ze strachu na wołanie właściciela są przykładem uległego zachowanie, które jest z kolei rezultatem źle pojętego karania.

Kary mają także wiele innych ubocznych skutków, które powodują, że są one złą metodą modyfikacji zachowań. Kara może wywołać lęk, ucieczkę, złudzenie powodzenia, złość i agresję. Kara jest często powiązana z chęcią odwetu czy rewanżu, a jest beztrosko stosowana przez ludzi. Jednak kara często zwraca się przeciwko karzącemu. Powoduje to eskalację karania jako metody używanej w przyszłości. Tak więc, ponieważ karanie ma wiele skutków ubocznych, powinno się z niego całkowicie zrezygnować przy pracy z papugami i innymi zwierzętami.

Porównanie wzmocnienia pozytywnego i wzmocnienia negatywnego

Stosowanie wzmocnienia negatywnego także nie jest wolne od problemów. Przy jego używaniu zwierzę będzie robiło tylko tyle aby uniknąć negatywnych doświadczeń. Jeżeli używamy siły aby nauczyć papugę wchodzenia do klatki poprzez podstawienie jej żerdzi, będzie ona powtarzać to zachowanie jedynie w obecności żerdzi. Jeśli natomiast nauczymy papugę wchodzenia do klatki stosując wzmocnienie pozytywne, będzie ona w przyszłości powtarzała to zachowanie aby uzyskać nagrodę. Wiele papug jest uczonych wchodzenia na rękę poprzez naciskanie na brzuszek. Wchodzi ona na rękę, aby uniknąć naciskania. Wiele papug jest także uczonych przechodzenia z ręki na rękę poprzez przechylanie dłoni, tak, że papuga traci równowagę. Ptak przejdzie z niestabilnej ręki na drugą, bardziej stabilną. Uczone taką formą negatywnego wzmocnienia papugi, powtórzą to zachowanie, czyli przejdą z ręki na rękę, ale tylko w obecności naszej negatywnej akcji, czyli przechylenia ręki. Natomiast ptaki uczone przejścia z ręki na rękę z zastosowaniem wzmocnienia pozytywnego, takiego jak pogłaskanie po główce, pochwała słowna, towarzystwo czy też smakołyk będą bez wahania zachowywały się w ten sposób.[...]

Rozwiązanie zagadki

Każde zachowanie jest wynikiem instynktu lub doświadczenia. Wiele zachowań obserwowanych u papug jest niezmiennych, instynktownych. Zaliczyć do nich można takie zachowania jak: utrzymywanie kontaktu głosowego, wspólne czyszczenie piórek, kąpiel, lot, zachowania godowe czy terytorialne włączając agresję. U papug w niewoli zaobserwować można wiele zachowań wyuczonych, takich jak: krzyczenie aby zwrócić na siebie uwagę, dziobanie w celu uzyskania pożądanej odpowiedzi, wchodzenie na rękę człowieka, a także mówienie "halo" kiedy dzwoni telefon.

Aby uprościć interpretację konkretnego zachowania należy zadać sobie następujące pytania:

1. Jaka jest motywacja?

2. Jak można to porównać z zachowaniem tego gatunku w naturze?

Każde działanie ma przyczynę. Na podstawowym poziomie przyczyną jest albo doznanie przyjemności albo uniknięcie bólu. Przyjemnością może być coś tak prostego jak chłodny powiew w gorący dzień. Bólem natomiast łagodny nacisk na nóżki papugi w celu wymuszenia wejścia na rękę.

Zadając sobie pytanie: "Jaka jest motywacja?" patrzymy na sytuację okiem ptaka, z jego perspektywy. Ludzie mają skłonność do przypisywania zwierzętom cech i zachowań ludzkich. Antropomorfizacja jest jednak myląca i często na niewiele się przydaje jeśli chcemy zrozumieć zwierzęta. Antropomorfizm jest powszechny w papuzim świecie. Koronnym przykładem może być porównywanie inteligencji papug do inteligencji małego dziecka. Porównanie takie powoduje jednak błędne rozumienie zachowań papug i dalsze komplikacje w zrozumieniu ich zachowań przez właścicieli.

Prawdopodobnie najlepszym aktualnie źródłem informacji o pozytywnym wzmocnieniu stosowanym w odniesieniu do trzymanych w domach papug jest prowadzony przez Dr Susan Friedman internetowy kurs "Living and Learning with Parrots", za który pobierana jest opłata w wysokości 50 dolarów, które przekazywane są na cele charytatywne związane z papugami. Uczestnicy kursu poznają naukowe podstawy zachowań w odniesieniu do papug trzymanych w domach. Kończący kurs rozumieją korzyści metody pozytywnego wzmocnienia w odniesieniu do wzmocnienia negatywnego oraz są skłonni kreować obiecujące i pozytywne relacje pomiędzy właścicielem i jego papugą.

Dr Friedman uczy analizowania ABC zachowania. Jak wspomniano wcześniej, ABC oznacza przyczynę (A), zachowanie (B), skutek (C). Dzięki naukowemu podejściu do oceny zachowań, ludzie mogą lepiej zrozumieć zachowania papug, co z kolei jest pomocne w modyfikowaniu tych zachowań.

Poniżej znajduje się sześć etapów, jakie Dr Friedman stosuje analizując ABC zachowania:

1. Opis analizowanego zachowania w jasny i jednoznaczny sposób.

2. Opis przyczyn i warunków, które mają miejsce bezpośrednio przed zachowaniem

3. Opis skutków, które następują bezpośrednio po zachowaniu

4. Rozpatrzenie ABC w całości i ew. uszczegółowienie jej

5. Obmyślenie nowych przyczyn i/lub skutków w celu nauczenia nowych zachowań lub zmian istniejących.

6. Ocena wyników w mierzalnych kategoriach oraz próba jej uogólnienia.

Przykład:

Celem jest zdjęcie papugi z daszku klatki i włożenie do środka. ABC wygląda następująco:

A. właściciel wyciąga rękę do papugi siedzącej ma daszku klatki;

B. papuga aby uniknąć ręki ucieka na odleglejszy koniec klatki;

C. właściciel zaprzestaje wysiłków aby zabrać papugę z klatki.

W tym przypadku przyszłym zachowaniem papugi będzie uciekanie przed ręką człowieka w odległy kąt klatki. Tak więc właściciel powinien na razie zmienić cel, zamiast myśleć o celu ostatecznym, skoncentrować się na celu pośrednim. W tym przypadku byłaby to nauka wchodzenia na rękę.

Kolejna sekwencja ABC mogłaby wyglądać tak:

A. właściciel oferuje papudze siedzącej na daszku klatki orzeszka;

B. papuga wchodzi na rękę;

C. papuga dostaje orzeszka.

Zachowaniem jakiego można oczekiwać w tym przypadku w przyszłości będzie wchodzenie przez papugę na rękę. Kolejny krok (pośredni cel) może wyglądać tak:

A. papuga siedzi na ręce kiedy ręka zbliża się do klatki;

B. papuga przechodzi na żerdź w klatce;

C. papuga dostaje kawałek jabłka.

Zachowaniem jakiego można oczekiwać w tym przypadku w przyszłości będzie wchodzenie przez papugę do klatki.

ABC pozwala zarówno rozpoznać wzorce niepożądanego zachowania jak i kreować zachowanie pożądane.

Rozważmy następny przykład, gdzie uwaga skupia się na zachowaniu człowieka:

A. papuga jest w jednym pokoju, człowiek w innym;

B. papuga krzyczy;

C. człowiek przychodzi do pokoju i poświęca uwagę papudze.

Zachowaniem jakiego można oczekiwać w tym przypadku w przyszłości będzie krzyczenie papugi w celu przyciągnięcia uwagi. W tym wypadku właściciel wzmocnił zachowanie krzyku swoją obecnością. Pozytywny sposób wyeliminowania krzyku mógłby przybrać taką strategię:

A. papuga i właściciel są w innych pokojach;

B. papuga mówi halo;

C. człowiek przychodzi do pokoju i poświęca papudze uwagę.

Zachowaniem jakiego można oczekiwać w tym przypadku w przyszłości będzie powtarzanie przez papugę słowa "halo" kiedy będzie chciała towarzystwa człowieka. należy pamiętać, że osiąganie takich jak wyżej zachowań może wymagać wielu powtórzeń z pozytywnymi konsekwencjami (nagrodą) zanim nabierze ono swojej ostatecznej formy.

Analiza ABC daje wspaniałą możliwość zrozumienia zachowania. Kiedy na dodatek połączy się ją z innymi informacjami, takimi jak życie w naturze oraz historia wzmocnień jakim ptak był poddawany (włączając w to zachowania jakie chcemy zmienić), metoda ABC pomaga właścicielowi w dokonaniu wielu pozytywnych zmian w zachowaniu papugi.

Co mi to da?

Papugi, tak jak i inne zwierzęta, zdają się spoglądać na świat z nastawieniem "co mi to da?". W obliczu jakiejś sytuacji oceniają one jakie korzyści przyniesie dane zachowanie lub jego brak. Należy to mieć na uwadze jeśli związek papugi z człowiekiem ma być budowany na szczerej komunikacji. Korzyścią może być pokazanie papudze orzeszka aby zeszła ona z daszku klatki. Jednakże jeśli papuga zamiast orzeszka dostanie ziarno słonecznika za wykonanie tej czynności, prawdopodobieństwo zareagowania jej w przyszłości na przekupstwo orzeszkiem zmaleje. Właściciel zawsze powinien nagradzać papugę tym co jej pokazywał wcześniej, innymi słowy powinien być zawsze wobec niej szczery i uczciwy. Najlepszym podejściem podczas stosowania metody pozytywnych wzmocnień jest unikanie pokazywania papudze jaka jest nagroda. W ten sposób człowiek ma większą kontrolę nad całą sytuacją, a papuga przecież nie będzie w stanie ocenić, czy nagroda jest "właściwej wysokości".

Okazje trwają krótko

Zwłoka jest powszechnym problemem w przypadku wyuczonych zachowań. To wolne wykonywanie zakrada się do repertuaru zachowań w wyniku niekonsekwencji, niedokładności i niedbałości w procesie treningu. Wzmocnienie motywacji, w formie specjalnej zachęty (smakołyku) lub innych typów wzmocnień pożądanych przez ptaka, pozwolą na wyeliminowanie zwłoki w wykonywaniu konkretnych czynności. Inną metodą jest konstruowanie sytuacji pilnej konieczności. Popatrzmy na sokoła, który siedzi na drzewie spoglądając na na biegającą po łące mysz. Ma on tylko moment na złapanie myszy, zanim ta nie schroni się w norze. Podobnie dzika papuga może stracić smaczny kąsek, a towarzysze ze stada znikną za rogiem, jeśli w porę nie poderwie się do lotu.

Aby nauczyć papugę szybkiego działania należy dawać jej tylko chwilę na wykonanie zadania. Jeśli ptak nie odpowiada szybko na nasz sygnał, należy przerwać sesję. Po krótkiej przerwie, czasem tylko kilkusekundowej, należy ponowić działanie. Poprzez selektywne wzmocnienie szybkich reakcji, trener może zniechęcić do zwłoki i zachęcić papugę do szybkości w podejmowaniu działań.

Dwustronna komunikacja

Bardzo ważną formą komunikacji dla papug jest mowa ciała. Najdrobniejsze pochylenie głowy czy też nastroszenie piórek na głowie jest ważnym przekazem dla pozostałych członków stada. Taka forma komunikacji jest dla papug wrodzona i jest stosowana zarówno w niewoli jak i naturze. Niestety w hodowlach wiele lub nawet większość takich przekazów jest niezauważana przez człowieka. Ludzie nie zwracają uwagi na przygładzone piórka czy szybkie ruchy głową kiedy zdenerwowana papuga instynktownie szuka drogi ucieczki, co jest typowa reakcją unikania "problemów". Często pierwszym sygnałem zdenerwowania papugi, który zauważa właściciel, jest wyraźna próba ucieczki, warczenie lub inne wokalne oznaki zaniepokojenia i strachu. Do tego czasu jednak papuga wysłała wiele niezauważonych sygnałów, które poprzedzały tą wyraźną reakcję i doprowadziły papugę na skraj agresji.

Pozytywna relacja partnerska musi być budowana na porozumieniu dwustronnym. Zrozumienie mowy ciała papugi jest podstawą do jakiegokolwiek satysfakcjonującego porozumienia pomiędzy papugą a człowiekiem. Niestety wrażliwość na papuzi język ciała nie jest często podkreślana w poradach dotyczących papug. Częściej można spotkać się np. z radami aby uściskać papugę w nagrodę za dobre zachowanie, niż z radą aby obserwować jest język ciała, z którego można wywnioskować czy ona w ogóle lubi ściskanie. Niestety, wielu właścicieli nie uświadamia sobie, że przytulenie papugi może być przez nią odebrane jako zagrożenie.

Niezgodne zachowania

Zachowania przysparzające problemów są częste wśród papug trzymanych w domach. Radzenie sobie z takimi problematycznymi zachowaniami może być wyzwaniem nawet dla najlepszych. Jedną z metod eliminacji niepożądanych zachowań jest uczenie ptaka wykonywania wykluczającego je zachowania lub takiego, które nie może zajść w tym samym czasie. Np. jeżeli papuga dziobie właściciela w rękę na której siedzi, można trenować siedzenie na ręce w pozycji wyprostowanej. Papuga nie jest w stanie dziobnąć ręki kiedy siedzi w takiej pozycji. Aby wyeliminować krzyki można wzmocnić u papugi wydawanie innych, bardziej akceptowanych dźwięków, np. cichego gwizdania. Papuga nie jest w stanie jednocześnie krzyczeć i gwizdać. Jeśli problemowym zachowaniem jest skubanie kanapy, zachowaniem wykluczającym będzie siedzenie na stojaku na środku pokoju. Papuga nie jest w stanie skubać kanapy jeśli siedzi na stojaku gdzie indziej.

Uczenie nieodpowiedniego zachowania

Wiele problematycznych zachowań jest bezpośrednim skutkiem nieświadomego wzmacniania ich przez właściciela. Nie jest rzadkim zachowaniem krzyczenie przez papugi w czasie kiedy właściciel rozmawia przez telefon. Ten częsty problem jest wynikiem wcześniejszego wzmocnienia. Wzmocnieniem może być często coś bardzo zwyczajnego, jak choćby podejście właściciela do klatki aby uspokoić papugę. To bardzo drobne, prawie nieświadome działanie, zachęca ptaka do krzyczenia w przyszłości jako odpowiedzi na przyczynę, którą jest zobaczenie właściciela przy telefonie.

Innym powszechnie występującym problematycznym zachowaniem jest szczypanie w ramię, kiedy papuga chce zwrócić na siebie uwagę lub wydziobywanie czegoś z talerza jedzącego właściciela. Czynnikiem poprzedzającym jest właściciel jedzący ciastko, zachowaniem jest lekkie szczypnięcie aby zwrócić uwagę właściciela, wzmocnieniem jest kawałek ciastka podany papudze aby chwilowo odwrócić jej uwagę od przykrego dla człowieka zachowania. Pojedyncze wzmocnienie w takiej sytuacji jak opisana wyżej jest często wystarczające aby nauczyć papugę dziobania w ramię.

Kto wyżej ten ważniejszy

Jakkolwiek nie ma żadnych naukowych dowodów na teorię mówiącą, że umieszczona wysoko papuga będzie dominowała, jest ona często akceptowana przez początkujących właścicieli papug, dla których jest ona prostym wytłumaczeniem często skomplikowanych problemów. Prawdopodobnie osobiste doświadczenia z hierarchią dominacji skłaniają ludzi do przyjmowania tej teorii i u papug. Poza tym, hierarchia dominacji, choćby związana ze wzrostem, jest powszechna w kulturze człowieka. Nawet niektóre udomowione zwierzęta , takie jak psy czy kurczęta, wykazują, opartą na dominacji, hierarchię, chociaż problem prawdziwości prostolinijnej hierarchii dominacji oraz tzw. "głodowego porządku" w stadzie psów jest aktualnie dyskutowany.

Papugi nie posiadają wrodzonej skłonności dominowania nad innymi papugami w celu ustanowienia hierarchii. Próby dominacji nad innymi papugami mają miejsce w odniesieniu do różnych zasobów, jak np. pożywienie, odpowiednie żerdzie, dziuple. Jednakże przejawiana wtedy agresja ma związek tylko z tymi specyficznymi sytuacjami, a nie ogólną hierarchią w stadzie. Papuga, która wygra jeden spór, w następnej chwili bardzo łatwo może przegrać kolejny z tym samym ptakiem.

Jest całkiem prawdopodobne, że człowiek źle nazwał lub pomylił dominację z wyższej pozycji z agresją. Dla papug jest powszechne używanie agresji aby pozbyć się kontaktów z człowiekiem. Dla papug naturalna jest chęć zajmowania jak najwyższej pozycji, aby móc obserwować otoczenie, a czasem znaleźć się poza zasięgiem człowieka. Agresja u papug może być także rezultatem przeszłości, np. zdejmowania papugi z klatki i zamykania w środku. Jednakże może nauczyć się stosowania ataku w odpowiedzi na stosowanie wobec niej przymusu. Jeżeli odpowiedzią na agresję ptaka jest zaprzestanie przymusu (nawet czasowe) to agresywne zachowanie zostanie wzmocnione i utrwalone.

Fobia u ptaków

Wizyty na internetowych grupach dyskusyjnych powodują częste zetknięcie się z dyskusjami na temat fobii u ptaków. Można spotkać nawet wątki o udawaniu przez papugi fobii. Jest jednak podejrzane opisywanie tych zachowań jako fobii. Fobia jest bowiem irracjonalnym lękiem przed czymś. Z opisów zachowań można bowiem stwierdzić, że bardziej odpowiada rzeczywistości fakt, iż papugi te odczuwają racjonalny lęk, który jest wynikiem znalezienia się w sytuacji powodującej lęk.

Ważną różnicą pomiędzy strachem a fobią jest przyczyna tego zachowania lękowego. Bardzo łatwo jest postawić papugę wobec sytuacji powodującej u niej lęk. Niestety wiele ludzi uważa potem, że winę za lek papugi ponosi iluzoryczna "fobia", nie zastanawiając się nad swoim postępowaniem. Winią oni papugę, a tymczasem powinni winić siebie.

Papugi, jak inne zwierzęta, mają wrodzoną tendencję do traktowania nowych sytuacji z pewną dozą nieufności. Jest to strategia przetrwania, która chroni je przed drapieżnikami i innymi potencjalnie niebezpiecznymi sytuacjami w naturze. Ta naturalna nieufność w obliczu nowych doświadczeń jest różna dla konkretnych papug. Doświadczenia z przeszłości, zwłaszcza z okresu pierwszych miesięcy życia podczas których formował się ich charakter, mają znaczny wpływ na zdolność radzenia sobie z nowymi sytuacjami w dorosłym życiu.

Prawdą jest, że wiele papug wykazuje zachowania lękowe w konfrontacji z nieznanymi sytuacjami. Jest to jednak zachowanie naturalne, nie fobia. Odpowiedzialnością właściciela jest jednak chronienie papugi przed niebezpiecznymi sytuacjami, niebezpiecznymi zarówno fizycznie jak i psychicznie, włączając w to lęk. "Papuga ma fobię" nigdy nie powinno być usprawiedliwieniem czy wymówką od odpowiedzialności za zmuszenie ptaka do przebywania w sytuacji, która powoduje u niego strach.

Dręczenie papug

Słowa "dręczenie" i "ratunek" są modnymi słowami w świecie domowych papug. Są one często bezmyślnie rzucane na prawo i lewo, bez zastanawiania się nad oskarżeniem, które za sobą niosą.

Jak dotąd nikt nie zdefiniował słowa "dręczenie" w stosunku do papug. Co więcej nie istnieją żadne "oficjalne" standardy dobrej opieki nad ptakami. Jedynie subiektywna ocena właściciela decyduje do jest dobre, a co złe. Opinia jednej osoby na temat tego co jest prawidłową opieką nad papugą, dla kogo innego może być przejawem dręczenia. To co jedni określają jako kupowanie papugi w sklepie, dla innych może być "ratowaniem".

Powinno się tutaj rozpatrzyć kwestię: "z czyjego punktu widzenia mówimy o dręczeniu?". Czy liczy się tylko perspektywa człowieka, czy też możliwe jest rozpatrzenie tego z punktu widzenia papugi? Czy w ogóle jest możliwe i realne ocenianie co zwierzę myśli czy czuje. Czy dobre intencje wystarczą aby usprawiedliwić działania człowieka?

Czy zdrowie fizyczne i psychiczne papug jest dobrym wskaźnikiem dręczenia? Weterynarz badając zdrowie fizyczne ptaka może określić czy był on dręczony. Kondycja psychiczna może być oceniana przy użyciu mowy ciała, która pokaże poziom stresu, lęk, apatię, strach itp. Np. jeśli działanie człowieka popycha papugę do warczenia, krzyków, syczenia czy prób panicznej ucieczki to prawdopodobnie będziemy mieli do czynienia z dręczeniem papugi. Są oczywiście sytuacje, w których nie da się uniknąć podniesienia poziomu stresu, choćby wizyta u weterynarza. Emocjonalny stres i psychiczne dobre samopoczucie, chociaż nie w pełni zdefiniowane w odniesieniu do papug i wykraczające poza ten artykuł, powinny być uwzględniane jako element ogólnego dobrego samopoczucia papugi.

Myśl aby pozwolić papudze na głos w sprawie oceny opieki nad nią jest dla większości ludzi nowością, ma to jednak duże możliwości. Zanim jednak takie myślenie zakorzeni się w ludzkich umysłach, wiele osób będzie musiało zmienić swoje podejście i metody pracy z papugami. Niektórzy ludzie będą musieli przyjąć nowe, bardziej pozytywne metody pracy z ptakami aby uniknąć kreowania sytuacji podwyższonego stresu. Rezultatem tych pozytywnych metod będą lepsze partnerskie relacje z papugą. Pojęcie dominacji nie przetrwa w obliczu nowej ery pozytywnych relacji. Dawne relacje budowane na metodach negatywnych ustąpią miejsca wzmocnieniu pozytywnemu, które doprowadzi do bardziej przyjemnych i satysfakcjonujących relacji pomiędzy papuga a jej właścicielem.

Ludzie zaczną także zmieniać ocenianie warunków bytowych i opieki nad papugą przy użyciu tych nowych kryteriów. Np. kobieta, która napisała ostatnio list do grupy dyskusyjnej, w którym pisze, że właśnie uratowała papugę za sklepu zoologicznego, dzięki tym nowym kryteriom zostanie zachęcona do spojrzenia na sprawę z punktu widzenia papugi. Może dla papugi lepsze byłoby życie w sklepie z innymi papugami i ludźmi niż samotne życie w jej domu? Dla wielu ludzi trzymanie samotnej papugi w klatce, w czasie kiedy sami wychodzą do pracy, jest czymś najzupełniej normalnym. Dla papugi są to warunki kompletnie nienaturalne. Dzika papuga prawie nigdy nie jest sama. Poza samiczką wysiadującą jaka lub pilnująca młodych, większość papug przebywa z partnerem stale, 24 godziny na dobę, każdego dnia swojego życia. Jest zupełnie nieporównywalne do trzech czy pięciu godzin dziennie w czasie których papugi w domu mogą przebywać ze swoimi opiekunami. Skutki takiej izolacji nie są znane i jak na razie nie były przedmiotem badań.

Dręczenie, jako termin użyty w stosunku do papug w domach, wymaga zdefiniowania. Mógłby to być pierwszy krok w kierunku stworzenia standardów opieki, warunków i trenowania papug w niewoli.

Rola weterynarza

(art. jest pisany w USA - przyp. red.)

W opinii wielu właścicieli papug, nie ma większego autorytetu niż weterynarz . Daje mu to niepowtarzalną szansę ochrony i podnoszenia warunków w jakich żyją papugi poprzez edukację właścicieli. W przeszłości wielu właścicieli papug szukało u weterynarza jedynie pomocy medycznej. Na szczęście dzisiaj coraz więcej właścicieli zwraca się do weterynarzy także w sprawach związanych z zachowaniem. Tak więc rola weterynarza wykracza poza zdrowie fizyczne i zaczyna obejmować także zdrowie psychiczne ptaka. Czy jest to słuszne czy nie, weterynarze są "ekspertami" w dziedzinie zachowań papug dla wielu, jeśli nie większości klientów.

Weterynarze mają moc przekonywania ludzi i ważny wpływ na trendy w świecie właścicieli papug. Wzmocnienie pozytywne jest czymś co może zrewolucjonizować posiadanie papug, a weterynarze mogą przekonać do jego stosowania. Poprzez uczenie nowych strategii, które unikają stosowania przemocy i agresji weterynarze mogą ocalić papugę przed złym traktowaniem. Pomoże to także właścicielom papug w zrozumieniu ich odpowiedzialności, która wyraża się m. in. w chronieniu papug przed sytuacjami wywołującymi stres, w uwrażliwieniu na mowę ciała papugi i unikaniu sytuacji zmuszania papugi do czegoś czego ona nie chce. Będzie to miało na pewno ważny, pozytywny wpływ na jakość życia papug w domach.

Ponadto weterynarze mogą zachęcać do prawidłowego używania terminów takich jak "dręczenie, ratowanie, fobia, dominacja". Wspólna z klientem ocena znaczenia tych terminów może doprowadzić do lepszego zrozumienia i informacji, które pozwolą zmienić sposób w jaki ludzie myślą i pracują z papugami.

Aktualnie jest coraz więcej dostępnych dla weterynarzy informacji na temat zachowań papug, często są one całkowicie ze sobą sprzeczne. Nie ma innej metody oceny ich jakości jak dobro ptaka. Nigdy nie pomylimy się sugerując pozytywne metody, a odradzając negatywne.

Wnioski

Papugi są piękne, dostarczają rozrywki i są prawdziwym skarbem dla milionów ludzi. Jednak ich naturalne skłonności czasami nie zgadzają się z tym, jak idealną papugę wyobraża sobie jej właściciel. Głośne witanie wschodu słońca, zwyczaj dziobania mebli wymaga nadzwyczajnej wyrozumiałości i powściągliwości ze strony właściciela. Nawet najlepiej zachowująca się papuga może wystawić na próbę swojego właściciela.

Modyfikowanie zachowania papugi jest jednym z największych wyzwań przed jakimi stoi właściciel. Skłonność człowieka do używania agresji i przymusu jest znacznym utrudnieniem w kreowaniu trwałych pozytywnych zmian w zachowaniu papug. Nauka wykazała przewagę pozytywnych metod nad podejściem negatywnym w czasie modyfikowania zmian zachowania. Pozytywne wzmocnienie, choć stale jeszcze będące nowością wśród właścicieli papug, stanowi klucz do uniknięcia niepowodzeń i osiągnięcia satysfakcji z posiadania papugi.

Źródła:

1. Chance P, Learning and Behavior. Pacific Grove, CA: Brooks/Cole; 1999

2. Domjan M, The Principles of Learning and Behavior. Pacific Grove, CA: Brooks/Cole; 1998

W tekście wycięto kilka fragmentów dotyczących głównie tresury psów i słoni. Nie dotyczyły one papug i doszliśmy do wniosku, że wydłużają one i tak już dość długi artykuł. Jeśli ktoś jest zainteresowany to można te fragmenty doczytać na stronie z oryginalnym tekstem.

Tekst pochodzi ze stron Natural Encounters, którego Steve Martin jest prezydentem. Steve Martin zajmuje się "tresurą" ptaków do specjalnych pokazów. Stworzył program "The World Of Birds Show", który pokazuje w USA w Ogrodach Zoologicznych.

Polska wersja tekstu pochodzi z roku 2003 i pierwotnie była zamieszczona w serwisie Cockatiel czyli Nimfa.