Specjaliści i lekarze uważają, że nie należy podawać papugom witamin w postaci leków (ani żadnych innych dodatków witaminowo-mineralnych) poza wyjątkowymi, uzasadnionymi przypadkami. Papugi powinny otrzymywać odpowiednie dawki witamin razem z pożywieniem, dlatego tak ważna jest odpowiednia dieta dla papug. Ważne jest odpowiednie zbilansowanie ziarna i granulatów, codzienny dodatek warzyw i owoców oraz innych pokarmów.

Witaminy generalnie dzielą się na rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K) i rozpuszczalne w wodzie (pozostałe). Witaminy rozpuszczalne w wodzie nie są gromadzone w organizmie. Natomiast witaminy rozpuszczalne w tłuszczach są gromadzone w różnych narządach i przedawkowanie jest bardzo groźne.

Witamina A

Jest ważna przede wszystkim do prawidłowego metabolizmu; bierze udział w powstawaniu barwnika w siatkówce, który jest konieczny do postrzegania, bierze też udział w rozwoju i regeneracji nabłonków oraz w procesie keratynizacji naskórka. Wzmaga odporność błon śluzowych na patogeny.

Niedobór witaminy A powoduje zmniejszenie stabilności błon komórkowych, osłabienie odporności immunologicznej, zaburzenia płodności i rozwoju kości. Witamina ta jest gromadzona w wątrobie (ponad 90%), reszta w płucach, nadnerczach, nerkach i krwi. Nadmiar witaminy A jest szkodliwy - większość objawów w wyniku długotrwałego przedawkowywania jest taka sama w jaki w przypadku niedoboru. Przedawkowanie witaminy A może prowadzić do zblednięcia piór.

Witamina A jest dostarczana organizmowi ptaków w postaci prowitaminy (najczęściej karotenoidów) lub leku. Dostarczanie papugom witaminy A w postaci leków witaminowych może dość łatwo doprowadzić do przedawkowania. Szkodliwych skutków nie mogą spowodować jednak karotenoidy, które znajdują się w pożywieniu. Dlatego lepiej podawać papugom duże ilości warzyw i owoców niż dodawać sztuczne witaminy. Jedynym ubocznym efektem podawania dużej ilości karotenoidów może być żółte zabarwienie skóry i tłuszczu.

Najlepszym źródłem witaminy A jest tran. Innymi pokarmami zawierającymi witaminę A są: mleko, żółtko (gotowane!), świeża zielenina (szczególnie szpinak), mlecz, sałata, pietruszka. Zielonki i różne korzenie (np. marchewka) zawierają karoten, z którego ptaki wytwarzają witaminę A. Ogólnie ziarna mają bardzo mało tej witaminy i ptak, który jest karmiony wyłącznie ziarnem prędzej czy później będzie chorował z powodu niedoboru. Żółta kukurydza, żółte proso zawierają też karoten.

Ptaki w okresie lęgów wymagają znacznie więcej witaminy A. Jeżeli będzie jej za mało to młode będą słabe.

Można ptakowi dawać 4 krople tranu na kilogram ziarna. Należy patrzeć na odchody, jak staną się nienormalne należy przerwać podawanie tranu.

Większe ilości witaminy A zawierają np.:

• marchew
• sok marchwiowy
• dynia
• słodkie ziemniaki
• mniszek lekarski
• papryka jalapeno
• kapusta
• szpinak
• burak ćwikłowy
• słodka czerwona papryka
• pietruszka
• mango
• pasiflora
• brokuły
• papaja
• pomidory
• słodka zielona papryka
• arbuz
• cukinia
• sałata lodowa
• żółte ziarna (nie białe!)

  (kolejność odpowiada zawartości wit. A, najwięcej ma marchew)

Witamina A jest szczególnie wrażliwa na działanie tlenu. Podobnie utleniają się karotenoidy do nieaktywnych form. Dłuższe przechowywanie i działanie światła powodują straty do 40%. Normalne procesy kuchenne nie powodują strat większych niż 10-15%. Temperatura powyżej 100 stopni powoduje straty 25%. Ilość i jakość białka w pożywieniu mają związek z przyswajalnością witaminy A oraz karotenoidów. Ponadto pewne składniki mineralne mogą powodować gorsze wchłanianie tej witaminy.

Witaminy B

Witaminy z grupy B są rozpuszczalne w wodzie. Są one bardzo ważne dla nimf i innych ptaków, na szczęście znajdują się w ziarnie i innych składnikach papuziej diety. W skład grupy wchodzą:

B1 (tiamina)

W niewielkich ilościach występuje powszechnie w tkankach roślinnych i zwierzęcych. Niektóre bakterie i surowe ryby zawierają enzym, który ją rozkłada. Podobnie intensywnie zabarwione owoce (np. borówki) zawierają kwasy ją absorbujące.

Organizm ptaka nie jest w stanie magazynować wit. B1, dlatego musi ona być dostarczana w niewielkich ilościach codziennie, pamiętając o pokarmach które ją "niszczą".

Niedobór objawia się zaburzeniami ze strony centralnego układu nerwowego, w tym zaburzeniami koordynacji ruchów.

Świetnym źródłem tej witaminy jest soja, kiełki i drożdże. Mniejsze ilości znajdują się w mięsie, mleku w proszku i jajkach. Witaminę B1 zawierają też łuski ziarna, w tej postaci jest ona jednak bez znaczenia dla nimf ponieważ papugi nie zjadają łusek. Wyjątkiem są bardzo młode, niełuskane ziarna. Niewielkie ilości tej witaminy zawierają owoce i wszelki pokarm zielony.

Enzymy zawarte w surowych rybach niszczą tą witaminę, tanina z herbaty (i innych roślin) zmniejsza wchłanianie tiaminy..

Zwykle nie występują niedobory, ptaki mają jej wystarczająco dużo.

Tiamina jest jedną z najmniej trwałych witamin. Znaczne jej straty zachodzą pod wpływem wysokiej temperatury (jest odporna na ogrzewanie jedynie w środowisku kwaśnym). Ponadto jest wrażliwa na działanie tlenu i promieni jonizujących. Jest odporna na działanie światła.

B2 (ryboflawina) (zwana też wit. G)

Jest szeroko rozpowszechniona w produktach roślinnych i zwierzęcych, ale tylko w niektórych występuje w większej ilości. W dużych ilościach występuje w jajach ptasich, w tym kurzych. W jajach znajdują się bowiem specjalne białka wiążące tą witaminę. Więcej tej witaminy znajduje się w zielonych liściach, mleku w proszku, słoneczniku. Witamina ta jest związana z wzrostem i duże ilości znajdują się w drożdżach i kiełkach.

Również tej witaminy organizm ptaka nie może magazynować, jest ona dość szybko wydalana z organizmu. Konieczne jest więc codzienne podawanie jej w pożywieniu.

Niedobór skutkuje słabym znoszeniem jajek, śmiercią w skorupce, zapaleniem stóp, zapaleniem skóry i innymi problemami związanymi ze skórą.

Niedobór u piskląt objawia się odbarwieniem piór.

W roztworach wodnych jest względnie odporna na temperaturę (pod warunkiem jednak, że jest zabezpieczona przed światłem). W środowisku kwaśnym i alkalicznym ulega rozkładowi. Nie należy gotować produktów, które mają być źródłem tej witaminy w dużej ilości wody. Jest wrażliwa na działanie światła.

B6 (pirydoksyna)

Występuje w wielu produktach spożywczych ale nie ma jakiś jej szczególnie bogatych źródeł. Stanowi ważny składnik enzymów i bierze udział w syntezie niektórych hormonów, zwłaszcza seroniny i histaminy. Uczestniczy także w tworzeniu przeciwciał i odgrywa ważną rolę w regulacji aktywności hormonów steroidowych, w tym płciowych. Bierze ważny udział w metabolizmie. Jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego.

W niewielkich ilościach jest magazynowana w organizmie.

Nie są znane przypadki braku tej witaminy u papug.

W czasie obróbki termicznej, zamrażania i procesów przemiału zbóż dochodzi do dużych strat tej witaminy (nawet do 90%).

B12 (kobalamina)

Zewnętrznym źródłem są pokarmy pochodzenia zwierzęcego. Nie występuje w owocach i warzywach. W dużych ilościach jest produktem metabolizmu bakterii żyjących w przewodzie pokarmowym zwierząt. Do jej wchłaniana potrzebne jest jednak specyficzne białko, występujące w żołądku oraz jony wapnia.

Zawiera śladowe ilości kobaltu i fosforu i stymuluje wzrost, szczególnie piór. Gra ważną rolę w syntezie białek, tworzeniu krwi. Najlepszym źródłem jest wątroba, mięso ryb, jaja i produkty mleczne.

Może być wytwarzana syntetycznie (cyjanokobalamina) i magazynowana w formie krystalicznej. Takiej formy tej witaminy nie powinno się dodawać do jedzenia dla papug.

Niedobór powoduje anemie i akumulację tłuszczu w sercu, wątrobie i nerkach).

Straty podczas procesów kulinarnych są niewielkie i dochodzą do 30%.

Witamina C (kwas askorbinowy)

Witamina ta jest syntetyzowana w nerkach papug. Nie jest więc konieczne podawanie specjalnie tej witaminy. Jej synteza jest jednak zaburzona w razie niedoborów witamin A, E oraz biotyny (H). Tak więc zapotrzebowanie na nią może wzrosnąć w przypadku braków żywieniowych, w sezonie lęgowym, w czasie intensywnego wzrostu młodych.

Większe dawki witaminy C powinno się podawać w okresie stresu (np. w czasie transportu), pierzenia, lęgów, wzrostu młodych.

Witamina ta szybko ulega rozkładowi, należy ją podawać w świeżym pożywieniu. Znajduje się w owocach i warzywach. Nie ma jej jednak w ziarnie.

Witamina C należy do najmniej trwałych witamin. W roztworach jest wrażliwa na ogrzewanie, zwłaszcza w obecności tlenu i metali ciężkich (głównie miedź i żelazo). Rozpad przyspiesza środowisko alkaliczne albo obojętne. Kwas askorbinowy niszczy też suszenie oraz stosowanie niektórych konserwantów. Kwas askorbinowy jest też wrażliwy na działanie tlenu. Straty spowodowane procesami kulinarnymi i przetwarzania produktów spożywczych sięgają do 75% (a czasem nawet więcej). Warzywa w procesie robienia surówek tracą 20%, duszenia - 30% a gotowania 50% witaminy.

W literaturze spotyka się jednak diametralnie różne stanowiska. Jedni twierdzą, że jest ona bardzo potrzebna ptakom i powinno się ją dostarczać papugom, inni, że w ogóle nie ma żadnego znaczenia dla papug.

Witamina E (tokoferol)

Jest nazywana przeciwutleniaczem ponieważ jej główna funkcja biologiczna polega na ochronie błon komórkowych i deaktywacji tzw. wolnych rodników czyli aktywnych chemicznie jonów. Współdziała też z wieloma enzymami i bierze udział w syntezie witaminy C oraz metabolizmie aminokwasów siarkowych, które są niezbędne ptakom zwłaszcza w okresie pierzenia. Współdziała także z minerałami, głównie selenem.

Jest absorbowana bez większych problemów z przewodu pokarmowego, ale wymaga prawidłowego funkcjonowanie wątroby i trzustki. Jest magazynowana w wątrobie i plazmie krwi.

Jest konieczna do rozwoju mięśni szkieletowych, nerwowych komórek mózgu, rozwoju embrionu.

Nie wolno podawać papugom za dużo konopi ponieważ prowadzi to do awitaminozy E.

Występuje w roślinach, zwłaszcza w kiełkach i olejach roślinnych. Najwięcej tej witaminy zawierają rośliny oleiste. Jednak zjełczały tłuszcz (np. ten który pozostał w starym ziarnie) po zjedzeniu będzie absorbował witaminę E i w takim wypadku może dojść do niedoboru. W niewielkich ilościach występuje w tłuszczach zwierzęcych. Najpowszechniejszym źródłem jest pszenica, owoce i warzywa są umiarkowanym źródłem tej witaminy, warzywa nie zielone nie zawierają jej wcale lub zawierają znikome ilości.

Niedobór powoduje: dystrofię mięśniowa (jeśli to wystąpi w żołądku mięśniowym to objawem będzie ziarno w odchodach), śmierć piskląt w skorupce, deformację nóg u piskląt; brak koordynacji, słabe zapładnianie jaj, nabrzmienia wokół szyi, na skrzydłach i piersi,

Używana jest też przez niektórych producentów granulatów jako konserwant. Zabezpiecza bowiem tłuszcz przed zjełczeniem (także tłuszcz w ciele ptaków).

Naturalne tokoferole nie są stabilne i dlatego podczas przechowywania i przygotowywania następują duże straty. Najbardziej wrażliwe są na temperaturę powyżej 200 stopni i działanie tlenu. Zwykłe gotowanie powoduje 10% straty. Suszenie warzyw powoduje straty 50-70%.

Witamina H - biotyna

W produktach spożywczych biotyna występuje zarówno w stanie wolnym jak i związanym z białkami. W postaci wolnej znajduje się głównie w mleku i warzywach, w związanej w mięsie i drożdżach. Procesy kulinarne niszczą tą witaminę w nieznacznym stopniu. Ulega ona natomiast inaktywacji pod wpływem związków utleniających.

Jest powszechnie obecna w małych stężeniach w pożywieniu. Może też być przyswajana z produkcji bakteryjnej w jelitach. Gromadzona jest w wątrobie, ale uwalniana jest bardzo powoli.

Efekty braku biotyny mogą być bardzo podobne do francuskiego pierzenia. Wg opinii dr. Vriends biotyna jest jedną z najważniejszych witamin w diecie nimf. W surowym jajku znajduje się białko (awidyna), które blokuje wykorzystanie biotyny.

Dotychczas nie stwierdzono szkodliwości nadmiaru biotyny podawanej w żywności oraz jako suplement (dotyczy ludzi, zapewne w ogóle ssaków).

Witamina K

Jest syntetyzowana przez bakterie żyjące w przewodzie pokarmowym zwierząt, ponadto występuje w dużych ilościach w zielonych częściach roślin liściastych. Rośliny bezchlorofilowe pozbawione są witaminy K. Owoce są ubogim źródłem tej witaminy. W produktach roślinnych zmiany zawartości witaminy K związane są z procesem wzrostu i dojrzałości.

Bierze udział w procesie krzepnięcia krwi oraz w wbudowywaniu fosforu i wapnia w strukturę kości.

Najbardziej wyraźnym objawem braku witaminy K jest wewnętrzne lub zewnętrzne krwawienie. Różne patki różnie reagują, nimfy (i inne papugi) krwawią pod skórą szczególnie na kuprze i ogonie. Naturalny niedobór nie jest notowany, może wystąpić w przypadkach długotrwałych kuracji antybiotykami, które zabijają bakterie syntetyzujące tą witaminę.

Ogrzewanie i przechowywanie na ogół nie powodują strat tej witaminy.

Kwas foliowy (folacyna lub foliany)

Foliany występują prawie we wszystkich produktach żywnościowych, zarówno roślinnych jak i zwierzęcych. Występuje głównie w postaci związków poliglutaminowych. Bogatym źródłem są ciemnozielone warzywa liściaste (surowe lub krótko gotowane), zwłaszcza szpinak, brukselka, brokuły. Znaczne ilości występują też w kiełkach zbóż i jajkach.

Foliany są bardzo wrażliwe na działanie wysokiej temperatury, promieni słonecznych oraz kwasów. Straty sięgające nawet 90% następują podczas gotowania. Warzywa liściaste przechowywane w temperaturze pokojowej w ciągu 3 dni mogą stracić nawet 70% witaminy.

Kwas foliowy w nadmiarze nie jest toksyczny (dane dla ludzi).

Jest ważny dla metabolizmu, systemu odpornościowego i podziału komórki. Inhibitory enzymatyczne (powodujące nieprzyswajalność kwasu foliowego) występują w takim pożywieniu jak: kapusta, pomarańcze, fasole, groszek, drożdże piwne.

Niedobory kwasu foliowego mogą objawiać się zmianą koloru piór. Podczas lęgów powodują zwiększoną śmiertelność embrionów oraz zmniejszoną wylęgalność.

Witamina PP - niacyna

Kwas nikotynowy i nikotynamid (formy tej witaminy) występują w naturze w małych ilościach i najczęściej w formie związanej. Kwas nikotynowy znajduje się w większych ilościach w roślinach (z których jest słabo przyswajalna), w produktach zwierzęcych przeważa nikotynamid. Niektóre produkty zawierają tryptofan, z którego może powstawać niacyna. Witamina PP nie jest gromadzona w organizmie. Niacyna należy do najbardziej trwałych witamin. Nie szkodzi jej światło, tlen, temperatura. Większe straty mogą być spowodowane dobrą rozpuszczalnością w wodzie.

Jest niezbędna do właściwego funkcjonowania mózgu i obwodowego układu nerwowego oraz do syntezy hormonów płciowych. Skutkiem braków mogą być problemy z piórami, nerwowość, biegunka.

Nie jest znana hiperwitaminoza związana z podawaniem tej witaminy w pokarmach. Duże ilości suplementu powodują zmiany skórne, wymioty, bóle głowy.

Źródła (głównie): Dr A. Kruszewicz "Hodowla ptaków ozdobnych", Dr M. Vriends "The Cockatiel Handbook" i T Roundybush "Diet and Feeding", "Żywienie człowieka" (wszystkie tabelki).

Artykuły przeniesione ze stron Cockatiel czyli Nimfa (były tam w formie odrębnych artykułów). Pochodzą z roku 2003.