Pasożyty wewnętrzne generalnie należą do kilku taksonów, które można podzielić na trzy grupy: jednokomórkowe pierwotniaki, robaki obłe i robaki płaskie.

Żaden lek nie działa na wszystkie pasożyty łącznie, zwłaszcza odrębną grupą leków są leki przeciwpierwotniakowe (nie będą omawiane w tym artykule). Pozostałe leki działają na organizmy wielokomórkowe, ale na ogół mają węższy zakres działania niż wszystkie występujące u zwierząt pasożyty wielokomórkowe. Powszechnie leki dzieli się na przywrobójcze, tasiemcobójcze i nicieniobójcze. Niektóre leki działają na więcej niż jedną grupę pasożytów.

Nie wszystkie leki działają na wszystkie postaci rozwojowe pasożytów (np. formy larwalne). Nie wszystkie leki działają tak samo u wszystkich gatunków, w niektórych przypadkach dla konkretnych gatunków mogą być nawet szkodliwe. Niektóre pasożyty potrafią rozwinąć lekooporność na niektóre leki.

Leki przeciwpasożytnicze muszą jak najskuteczniej działać na pasożyty, a równocześnie jak najmniej na organizm żywiciela.

Benzimidazole

Jest aktualnie najliczniejsza i najważniejsza grupa leków stosowanych do eliminacji robaków obłych (nicieni) u zwierząt i ludzi. Niektóre mają działanie też na tasiemce, przywry, a także pierwotniaki. Niektóre mają też właściwości grzybobójcze.

Benzimidazole są pochodnymi benzimidazolu (zwykle karbaminiany). Są nierozpuszczalne lub słabo rozpuszczalne w wodzie. Ich działanie polega na wiązaniu tubuliny (białka strukturalnego) co powoduje zablokowaniem polimeryzacji tubuin w mikrotubule, która zachodzi w komórkach powłok ciała i przewodu pokarmowego pasożytów. W wyniku tego dochodzi do zaburzeń m.in. odżywiania i wydalania u pasożytów co prowadzi do ich śmierci. Leki te wykazują słabe powinowactwo do tubuliny gospodarza.

Benzimidazole podawane są doustnie. Słabo wchłaniają się z przewodu pokarmowego (wyjątkiem jest tiabendazol).

Długotrwałe stosowanie leków benzimidazolowch może spowodować oporność nicieni na wszystkie leki z tej grupy.

• tiabendazol
• kambendazol
• fenbendazol
• mebendazol
• parbendazol
• albendazol
• flubendazol
• oksybendazol
• luksabendazol

Probenzimidazole

Są to pochodne tiomocznika lub guanidyny. W organizmie zwierzęcia są metabolizowane do benzimidazoli.

• febantel
• netobimin
• tiofant

Imidazotiazole

Grupa ta obejmuje dwa leki: tetramizol i jego lewoskrętny izomer - lewamizol. W praktyce stosowany jest tylko lewamizol.

Lewamizol stosowany jest do eliminacji nicieni. Mechanizm jego działania nie jest do końca poznany. Generalnie powoduje on porażenie nicieni co pozwala na efektywniejsze ich zabijanie przez czynniki układu odpornościowego.

Lewamizol ma dość wąski margines bezpieczeństwa, co oznacza, że pomiędzy dawką terapeutyczną a szkodliwą jest niewielka różnica. Z tego powodu lek ten bardzo łatwo przedawkować.

Lewamizol nie działa na przywry i tasiemce.

Makrocykliczne laktony

Leki te zostały wyizolowane z hodowli bakterii z rodzaju Streptomyces. Maja szeroki zakres działania, działają na postaci dorosłe i larwalne nicieni żołądkowo-jelitowych oraz płucnych, a także na niektóre pasożyty zewnętrzne. Nie działają na przywry i tasiemce.

W wyniku działania tych leków następuje porażenie mięśni wiotkich pasożytów. Leki te nie przenikają przez barierę krew-mózg są wiec w miarę bezpieczne dla organizmów gospodarzy. Wyjątkiem są psy niektórych ras.

• iwermektyna (więcej o iwermektynie)
• abamektyna
• doramektyna
• eprinomektyna
• selamektyna
• milbemycyna
• moksydektyna

Związki fosforoorganiczne

Generalnie są to środki ochrony roślin i tylko niektóre są używane u zwierząt jako leki przeciwpasożytnicze.

Działanie tych leków polega na hamowaniu aktywności acetylocholinesterazy, co w konsekwencji prowadzi do spastycznych porażeń nicieni.

• dichlorfos,
• haloksan,
• kumafos.

Leki przeciw tasiemcom

Leków działających na tasiemce jest znacznie mniej niż leków przeciw nicieniom. Skuteczny lek przeciw tasiemcom musi eliminować pasożyty całkowicie z organizmu żywiciela, nie może zostawiać skoleksów ("główek") ponieważ tasiemce mają zdolność regeneracji.

U ptaków stosuje się niektóre benzimidazole (fenbendazol, mebendazol), które mają ograniczone działanie na tasiemce.

Podstawowym lekiem stosowanym w zwalczaniu tasiemczyc jest prazikwantel.

Stosowany jest on u wielu różnych zwierząt, a także u ludzi. Dziala także na postaci larwalne tasiemców. Mechanizm działania jest złożony, przede wszystkim lek zaburza możliwość przyczepienia się pasożyta do ściany jelita oraz wchłanianie substancji odżywczych. Stosowany jest w preparatach złożonych razem np. z benzimidazolami.

Czasem stosuje się u ptaków niklozamid (lek z grupy pochodnych naftalenu), jest on toksyczny dla gęsi.

Leki przeciw przywrom

Większość leków przywrobójczych to leki przeznaczone do zwalczania groźnej choroby przeżuwaczy - motylicy wątrobowej. Skuteczność leków przeciwko przywrom na ogół jest ograniczona tylko do postaci dorosłych.

Jako leki przywrobójcze stosuje się prazikwantel oraz niektóre benzimidazole.

Działania niepożądane

Trzeba pamiętać, że wszystkie leki przeciwpasożytnicze są truciznami. Niektóre mają szerszy margines bezpieczeństwa, a niektóre bardzo wąski. Do leków o dość szerokim marginesie bezpieczeństwa należy iwermektyna, a do leków o wąskim - lewamizol. Leki o wąskim marginesie bezpieczeństwa bardzo łatwo przedawkować i spowodować zatrucie; nie zawsze będzie to zatrucie śmiertelne.

U ptaków część leków może mieć wpływ na proces pierzenia, dlatego nie powinno się ich podawać w czasie pierzenia. Jednym  z takich leków jest lewamizol.

Leki i dawkowanie

Czytając o dawkowaniu leków, zwłaszcza na forach dyskusyjnych, należy bardzo zwracać uwagę na podawaną formę dawkowania. NIGDY nie należy słuchać rad typu: "podaj jedną kroplę", "daj 10 ml do litra wody", chyba, że ktoś mówi o konkretnym produkcie, tzn. leku o konkretnej nazwie, konkretnego producenta. Jest to bardzo ważne ponieważ w różnych produktach jest różna zawartość substancji czynnej. W preparacie, który mamy i chcemy podać ptakowi, jest np. 10 mg substancji czynnej na 1 ml. Jednak inny produkt może zawierać tej samej substancji czynnej tylko 1 mg na 1 ml. Jeśli na forum ktoś nam poda dawkowanie słabszego leku, bo akurat taki miał i używał, a my podamy tyle, tylko że mocniejszego, to spowodujemy u ptaka zatrucie, w przypadku niektórych leków może ono być nawet śmiertelne.

Drugą, bardzo ważną kwestią, jest fakt, ze leki mają czasem różne dawkowanie w zależności od tego na co się je używa. Jeśli ktoś używał lek na chorobę A, to niekoniecznie w przypadku choroby B, dawka jest taka sama.

Trzecią rzeczą, jest różne dawkowanie w zależności od gatunku ptaków (np. lewamizolu) oraz fakt, że niektórych leków w ogóle nie powinno się podawać niektórym gatunkom zwierząt.

Z tych względów bardzo uczulam ma wszelkie rady odnośnie dawkowania leków zamieszczane na forach oraz anonimowych stronach.

Poniżej przedstawiam leki i ich dawkowanie na podstawie polskiej literatury. Nie zamieszczam dawkowania z żadnych książek zagranicznych. Dawkowanie podaję w oryginalnym zapisie, nic nie przeliczam mimo, że rożni autorzy stosują różne zapisy.

1. M. Mazurkiewicz "Choroby drobiu" wyd. 2011
2. J. L Gudłach, A. B. Sadzikowski "Parazytologia i parazytozy zwierzat", wyd. 2004
3. A. Marek, D. Stępień-Pyśniak "Parazytoza górnego odcinka układu oddechowego - syngamoza drobiu"; Magazyn Weterynaryjny, Choroby ptaków - monografia, maj 2010
4. A. Czujkowska "Kapilaroza przelyku, wola i jamy ustnej kuraków", Choroby ptaków - ptasie zdrowie; wydanie specjalne Woliery, 2008
5. A. Czujowska "Robaczyce blaszkodziobych", Choroby ptaków - ptasie zdrowie; wydanie specjalne Woliery, 2008

Nicienie

Tasiemce

Przywry

Leczenie w przypadku inwazji kolcogłowów nie jest opracowane. Ewentualnie można podawać Dichlorofen w dawce 0,5 g na kilogram masy ciała. (1)

Jeśli nie ma podanego dawkowania oznacza to, ze w danej literaturze jest tylko zaznaczone, że dany lek można stosować w przypadku danej choroby, ale nie ma podanego dawkowania i sposobu podania leku.

Uwagi dotyczące stosowania leków u ptaków

Na rynku farmaceutycznym dostępne są różne preparaty przeznaczone dla różnych ptaków; związane jest to z przepisami prawnymi dotyczącymi stosowania leków u zwierząt, a także z rejestracją danych leków. Nazwy handlowe często się zmieniają. Często leki, które nie mogą być stosowane u drobiu, z którego pozyskuje się żywność, przeznaczone są dla gołębi i ewentualnie ptaków ozdobnych.

Niektóre leki, które nie są dopuszczone w Polsce do stosowania u drobiu, są stosowanymi u drobiu w innych krajach, a to, że nie ma ich na rynku polskim wynika jedynie z kwestii formalnych związanych z rejestracją. Przyczyną może być jednak zakaz stosowania danych leków w ogóle u drobiu.

Zanim zastosuje sie jakikolwiek lek u ptaków, trzeba wiedzieć czy w ogóle lek ten można zastosować.

Zawsze należy czytać ulotki i zawarte w nich informacje, zarówno dotyczące przeciwwskazań (np. żeby nie stosować u danego gatunku albo u niosek) jak i okresów karencji.

Zawsze należy przestrzegać okresów karencji. W przypadku leków niedopuszczonych do stosowania u drobiu, nie ma określonych okresów karencji. Jeśli leku nie wolno w ogóle stosować u niosek (takim lekiem jest lewamizol) to także nie ma okresu karencji - nie może być karencja skoro w ogóle nie wolno go stosować. Brak podana okresu karencji nie oznacza w takich przypadkach, że nie ma go wcale, oznacza jedynie, ze w ogóle nie było to przedmiotem badań.

Nioskom nie podaje się następujących leków:

• lewamizol,
• mebendazol

Iwernektyna nie jest lekiem zarejestrowanym do stosowania u drobiu.

Bibliografia

Zabrania się kopiowania i umieszczania tekstu na jakichkolwiek innych stronach internetowych. Zakaz dotyczy zarówno stron komercyjnych, jak i niekomercyjnych, w tym wszelkich blogów i forów dyskusyjnych. Zakaz kopiowania dotyczy zarówno całości tekstu jak i fragmentów, a także kopiowania ze zmienianiem niektórych słów (jest to nadal plagiat).

Informacje z tego tekstu mogą być wykorzystywane na ogólnych zasadach - wymaga to jednak podania w artykule źródła informacji czyli adresu URL artykułu..