Jest to zakaźna choroba ptaków. Naturalne zakażenia występują u prawie wszystkich gatunków. Chorują zarówno ptaki dzikie jak i domowe. Ogniska choroby mają najczęściej charakter lokalny i przebieg enzootyczny.

W typowej postaci objawami są zmiany skórne oraz zmiany na błonach śluzowych głowy i górnych odcinków układu oddechowego.

Etiologia

Chorobę powodują wirusy ospy ptaków, które należą do rodzaju Avipoxvirus i rodziny Poxviridae. Wirusy te są swoiste dla ptaków i nie dają oporności krzyżowej z wirusami ospy ssaków. Istnieje wiele serotypów, niektóre są specyficzne gatunkowo (np. wirus ospy kanarków oraz wirus ospy papug), a niektóre mogą zakażać różne gatunki. Dla Avipoxwirusów charakterystyczne jest częste występowanie rekombinacji oraz powstawanie nowych serotypów.

Avipoxwirusy są odporne na czynniki środowiskowe. Są bardzo odporne na wysuszanie, w suchym środowisku (w zależności od temperatury) mogą przetrwać wiele miesięcy a nawet lat. Są wrażliwe na temperaturę, w 50 °C giną po 30 minutach, a przy 60 °C po kilku minutach. W lodówce mogą przetrwać nawet kilkanaście lat. Najszybciej giną w środowisku ciepłym i wilgotnym. Są wrażliwe na formalinę, fenol i NaOH.

Epizootiologia

Na zakażenie wrażliwe są ptaki wielu różnych gatunków niezależnie od płci i wieku. Źródłem zakażenia są ptaki chore oraz nosiciele. Wirus przenoszony jest najczęściej bezpośrednio, ale jest też możliwe przenoszenie w zanieczyszczonej paszy i wodzie. Wirus może być przenoszony przez muchy i komary, może go także rozprzestrzeniać człowiek.

Patogeneza

Zakażenie następuje przez błony śluzowe skąd w pierwszej wiremii wirus przedostaje się do narządów pierwotnego powinowactwa, przede wszystkim wątroby i szpiku kostnego. W narządach tych wirus namnaża się. Jest to trwający ok. 4-10 dni okres inkubacji choroby. Jeśli szczepy, którymi zakaził się ptak są słabo zjadliwe, to infekcja kończy się na tym etapie. W przypadku bardziej zjadliwych szczepów, dochodzi do drugiej wiremii, w której wirus roznoszony jest po całym organizmie. Następuje wtedy uogólnienie choroby i objawy kliniczne.

Po przechorowaniu ptaki nabywają odporności na różny okres czasu, w niektórych przypadkach do końca życia.

Objawy kliniczne

Kliniczny obraz choroby jest różny w zależności od gatunku ptaków, które chorują; zależy od zjadliwości szczepu. Generalnie wyróżnia się cztery postaci choroby: skórną, dyfteroidalną (śluzówkową), uogólnioną (posoczni­cową) oraz nowotworową. Nie wszystkie postaci występują u wszystkich gatunków ptaków. W stadzie może występować jednocześnie więcej niż jedna postaci.

Zakażenie łagodnymi serotypami

Występuje tylko pierwsza replikacja wirusa, a skutki widoczne są tylko w miejscu wniknięcia. Infekcja taka może w stadzie trwać latami i ujawniać się tylko w okresach zwiększonego stresu.

Zakażenie serotypami patogennymi

Postać skórna

Na skórze w okolicy dzioba, oczu, otworów nosowych, na nogach i w okolicy kloaki oraz na grzebieniu i dzwonkach pojawiają się charakterystyczne krosty. Początkowo są żółtawe, a po jakimś czasie brązowieją, otwierają się i wycieka z nich wysięk, który po zaschnięciu tworzy strupy. Może dochodzić do powikłań bakteryjnych i grzybiczych.

(zdjęcia: "Picture Book of Infectious Poultry Diseases" (edycja FAO - 2010))

Postać dyfteroidalna

W jamie dziobowej, przełyku i tchawicy występują żółtawe lub brązowawe naloty, które są dość silnie przytwierdzone so śluzówki. Chore ptaki mają chwiejny chód, nastroszone pióra, tracą apetyt (ból przy jedzeniu i przełykaniu). U samic następuje spadek nieśności, u młodych zahamowanie wzrostu.

(zdjęcie: Cornell University College of Veterinary Medicine, Partners in Animal Health, and the United States Department of Agriculture)

Postać uogólniona

Przebieg jest na ogół bardzo gwałtowny. Przeważnie nie występują zmiany skórne. Główne objawy to duszność, senność, zsinienie skóry, brak apetytu, zapalenie płuc. Postać ta występuje przede wszystkim u kanarków.

Ospa u różnych gatunków ptaków

U drobiu występują postaci: skórna, dyfteroidalna i mieszana. Postać mieszana, skórno-dyfteroidalna, charakteryzuje się zmianami i na skórze, i na błonach śluzowych.

U kanarków ospa występuje w postaci skórnej i uogólnionej. W postaci skórnej występują typowe zmiany. W postaci uogólnionej zmiany skórne występują rzadko i są nieznaczne, choroba ma jednak bardzo gwałtowny przebieg. Często pojawiają się trudności z oddychaniem, a w kolejnym dniu następuje śmierć. Śmiertelność sięga nawet 80-100 %.

U gołębi występuje najczęściej postać skórna, w której pojawiają się zmiany w kątach dzioba, na brzegach powiek oraz na nogach. Postać dyfteroidalna jest znacznie rzadsza.

U papug najczęściej jest to postać śluzówkowa (dyfteroidalna), która charakteryzuje się zmianami w obrębie błony śluzowej jamy dziobowej i tchawicy, a także czasami oskrzeli, przełyku i wola. Z powodu tych zmian ptaki często przestają jeść. Dochodzi także do wtórnych infekcji. Objawom tym mogą towarzyszyć trudności z oddychaniem. Znacznie rzadziej u papug występuje postać skórna ospy. Jej objawami są żółtawe krosty pojawiające się na nieopierzonej skórze wokół oczu, dzioba, nozdrzy i na łapkach.

U papug amazonek opisywano specyficzną formę ospy, która objawiała się zapaleniem jelit, a także zapaleniem spojówek i gałek ocznych.

Zmiany anatomopatologiczne

Przede wszystkim są to zmiany skórne i zmiany na błonach śluzowych. Po usunięciu błon dyfteroidalnych na śluzówce pozostają nadżerki i owrzodzenia. Często jest obserwowane zwyrodnienie miąższowe wątroby, nerek i mięśnia sercowego. Śledziona jest nieznacznie obrzęknięta. W zaawanso­wanej chorobie może dochodzić do stanów zapalnych błony śluzowej jelit.

U kanarków występuje powiększenie śledziony, stany zapalne płuc oraz jelita grubego, a także tłuszczowe zwyrodnienie wątroby.

Zmiany histopatologiczne

Można stwierdzić przerost nabłonka i powiększanie komórek ze zmianami zapalnymi. W zakażonych komórkach występują kwasochłonne cytoplazma­tyczne ciałka wtrętowe typu A, tzw. ciałka Bollingera, które zawierają ciałka elementarne wirusa.

Diagnostyka

Chorobę diagnozuje się przede wszystkim na podstawie typowych zmian ospowych na skórze i błonach śluzowych.

Można izolować wirus zakażając zarodki kurze.

Można stosować testy serologiczne (ELISA, immunofluorescencji, hemaglu­tynacji – w przypadku serotypów mających zdolność hemaglutynacji, seroneutralizacji, immunodyfuzji w żelu agarowym) oraz metody genetyczne (PCR).

Diagnostyka różnicowa

Przede wszystkim należy uwzględnić zakaźny nieżyt nosa, mykoplazmozę, zakaźne zapalenie krtani i tchawicy, aspergilozę, niedobory witaminy A, kwasu pantotenowego lub biotyny u kurcząt.

W postaci skórnej są to zmiany grzybicze i świerzbowiec.

W postaci dyfteroidalnej trzeba brać pod uwagę trichomonozę, kandydozę oraz niedobory witaminy A.

Leczenie

Brak jest leczenia przyczynowego.

Zmiany skórne pędzluje się 2 razy dziennie jodogliceryną w stosunku 1:5 z dodatkiem witaminy A lub innymi preparatami zawierającymi jod. Przy postaci dyfteroidalnej możliwe jest usuwanie nalotów z błon śluzowych układu oddechowego żeby poprawić oddychanie. W postaci nowotworowej chirurgicznie usuwa się guzki. W niektórych przypadkach (zwłaszcza u kanarków) pozytywne efekty daje podawanie antybiotyków o szerokim spektrum.

Zapobieganie

Najlepszym sposobem zapobiegania jest szczepienie. Powinno się szczepić ptaki na terenach gdzie choroba występuje endemicznie. W przypadku pojawienia się choroby w stadzie niektórzy uważają, że można ptaki zaszczepić ponieważ choroba rozprzestrzenia się dość wolno.

W zależności od rodzaju szczepionki ptaki uodparnia się poprzez przekłucie błony skrzydłowej lub metodą skaryfikacji brodawek piór po zewnętrznej stronie uda lub na wyrostku mostka wcierając szczepionkę szczoteczką o twardym włosiu. Po kilku dniach następuje stan zapalny brodawek (obrzęk i zaczerwienienie). Następnie powstaje strup, który odpada po ok. 3 tygodniach. Kurczęta szczepi się w wieku 4 tygodni oraz 1-2 miesiące przed nieśnością. Indyki między 8. a 12. tygodniem życie i odszczepia się po upływie 3-4 miesięcy. Pełna odporność występuje po 2-3 tygodniach od szczepienia i utrzymuje się do 12 miesięcy.

Istnieją szczepionki dla różnych gatunków (kur, indyków, gołębi) oraz szczepionki rekombinowane, należy szczepić właściwymi.

Szczepionki dopuszczone do użytku w Polsce:

• Avipro POX – żywa szczepionka dla kur.
• Diftosec CT – żywa szczepionka dla kur.
• Fowl POX – żywa szczepionka dla kur.
• Nobilis AE + POX – żywa szczepionka przeciwko ospie oraz zakaźnemu zapaleniu mózgu i rdzenia kręgowego dla kur i indyków.
• Poxvac K – szczepionka atenuowana dla kur i gołębi.
• Vailol-Vac – żywa szczepionka dla kur.

Bibliografia

Zabrania się kopiowania i umieszczania tekstu na jakichkolwiek innych stronach internetowych. Zakaz dotyczy zarówno stron komercyjnych, jak i niekomercyjnych, w tym wszelkich blogów i forów dyskusyjnych. Zakaz kopiowania dotyczy zarówno całości tekstu jak i fragmentów, a także kopiowania ze zmienianiem niektórych słów (jest to nadal plagiat).

Informacje z tego tekstu mogą być wykorzystywane na ogólnych zasadach - wymaga to jednak podania w artykule źródła informacji czyli adresu URL artykułu..