Problem przechowywania jaj był wielokrotnie badany, przeprowadzano też wiele różnych eksperymentów. Zagadnienie to jest bardzo ważne w przypadku komercyjnych towarowych wylęgarni. Przechowywane jaj w tego typu zakładach niczym nie różni się od przechowywania jaj w domu, dlatego wszelkie dane można wykorzystać w przypadku inkubacji jaj w domu. Jedyną różnicą jest to, że w takich wylęgarniach 10% spadek wylęgalności to czasem wiele tysięcy złotych strat, a w domach to „grosze”.

Różne badania dostarczają różnych danych, niektóre wyniki się potwierdzają, niektóre nie. W niektórych przypadkach nie do końca wiadomo co ostatecznie ma negatywny wpływ na rozwój zarodka. Nie zawsze też wiadomo z czego wynikają pewne zależności, choć przypuszcza się, że takie istnieją.

Jest jednak jedna, niepodważalna zasada, z którą wszyscy się zgadzają:

Przedłużanie czasu przechowywania jaj przedłuża czas inkubacji, obniża wylęgalność, obniża jakość jednodniowych piskląt, obniża wyniki późniejszego rozwoju piskląt, zwiększa śmiertelność po wykluciu.

Dlaczego tak się dzieje? Postaram się na to pytanie odpowiedzieć w artykule.

Wczesne stadia rozwoju zarodka kury

Wbrew temu, co często się wydaje, rozwój zarodka rozpoczyna się przed inkubacją, nawet jeszcze przed zniesieniem jaja.

Dojrzały pęcherzyk pęka i komórka jajowa wpada do jajowodu. Jeszcze przed pęknięciem pęcherzyka cytoplazma oddziela się od żółtka i powstaje tarczka zarodkowa, w której znajduje się m. in. jądro komórki. W lejku jajowodu następuje zapłodnienie. Do komórki jajowej wnika kilka plemników (inaczej niż u ssaków), ale tylko jeden dociera do jądra komórki, z którym się łączy. Zapłodnienie możliwe jest tylko w krótkim czasie przed otoczeniem żółtka zewnętrzną błoną witelinową (niektórzy podają, że jest to jedynie 15 minut).

Po zapłodnieniu, w jajowodzie kury, rozpoczyna się wczesny rozwój zarodkowy, tzw. bruzdkowanie. Po ok. trzech godzinach od zapłodnienia powstaje pierwsza bruzda (stadium dwóch blastomerów); po kolejnej godzinie - stadium ośmiu blastomerów; po ok. siedmiu godzinach jest już ok. 150 komórek. Podziały mają miejsce tylko w protoplaźmie tarczki zarodkowej.

Najdłużej, bo ok. 20 godzin, jajo pozostaje w gruczole skorupkowym. W ciągu pierwszych 10-11 godzin tarczka zarodkowa gwałtownie się powiększa, na końcu tego procesu tarczka zarodkowa zwana jest blastodyskiem (jest to stadium wczesnego rozwoju wg Eyal-Giladi i Kochav EG1-EG6*). W ciągu następnych 12 do 20 godzin formuje się pole jasne i otaczające je pole ciemne, na zewnątrz zaś pozostaje pole żółtkowe. W polu jasnym będzie w późniejszym czasie formował się embrion. Jest to stadium EG7 do EG10. W momencie pełnego uformowania się pola jasnego i ciemnego blastodysk staje się blastodermem.

W momencie zniesienia, jajo znajduje się na ogół w stadium EG10, a zarodek ma już od 32 000 - 42 000 do 60 000 komórek.

Dla procesu inkubacji, a także dla przechowywania jaj przed inkubacją, znaczenie ma na jakim etapie stadium EG10 znajduje się rozwijający się zarodek.

Dalszy rozwój embrionalny związany jest w dużej mierze z warunkami jakie panują w środowisku, w którym znajduje się jajo.

Zależności od stadium rozwoju

Wielu autorów zauważa, że stadium rozwoju w momencie zniesienia jaja ma wpływ na wylęgalność; jednak takie czynniki jak genetyka, żywienie stada, warunki inkubacji także mają wpływ na ostateczny wynik lęgów.

Pierwszą rzeczą jaką zauważono zastanawiając się nad tym, czym spowodowane jest  stadium, w jakim znajduje się jajo po zniesieniu, było to, że pierwsze jajo w serii jest na późniejszym etapie rozwoju niż kolejne (odpowiednio EG10.36 i EG.10.05). Nie ma jednak prostej zasady, że późniejsze stadium to lepsza wylęgalność. Być może problemem jest to, że kury stare znoszą więcej jaj pierwszych w serii, a generalnie wylęgalność jaj od starych kur zmniejsza się.

Innym czynnikiem wpływającym na stadium rozwoju w momencie zniesienia jaja jest jakość spermy (plemników). U kur nie dochodzi do kopulacji przed każdym zniesieniem jaja. Sperma jest więc przechowywana w jajowodzie kury. Badania prowadzono wykorzystując sztuczną inseminację, a więc warunki nie były identyczne jak w naturze (przede wszystkim inne warunki przechowywania). Wykazano jednak, że w przypadku zapłodnienia nasieniem dłużej przechowywanym procent wylęgalności bardzo spada. Obniża się też stadium rozwoju zarodkowego w momencie zniesienia jaja z 10.3 do 10. Jakość spermy ma wpływ przede wszystkim na śmiertelność we wczesnej fazie inkubacji. Nie ma wpływu na późniejsze i końcowe fazy inkubacji.

Kolejnym czynnikiem, który ma jakiś wpływ na rozwój embrionalny, jest długość czasu pobytu jaja w jajowodzie, a zwłaszcza w gruczole skorupkowym.

Wszystkie te trzy czynniki mogą mieć związek z wiekiem stada.

Zmiany w jajku

W momencie zniesienia w jajku panuje pewien mikroklimat, a w trakcie przechowywania parametry tego mikroklimatu ulegają zmianom.

Szybkość i zakres zachodzących zmian zależy m. in. od czynników zewnętrznych, których wpływ omówię jednak później.

Zmiany w białku

W momencie zniesienia jaja pH białka wynosi ok. 7,6. Po zniesieniu jaja rozpoczyna się utrata z jaja CO₂, co powoduje wzrost pH do ok. 9 po czterech dniach przechowywania. Przypuszcza się, że ma to na celu ochronę przeciwbakteryjna.

W momencie zniesienia lepkość białka (mierzona wysokością białka) jest największa i w trakcie przechowywania zmniejsza się.

Kolejną zmianą jest utrata wody. Najwięcej wody jest w białku, dlatego woda przechodzi  nie tylko do środowiska, ale też do żółtka. W związku z tym zmienia się osmolarność między białkiem, a żółtkiem. Wyparowywanie wody na zewnątrz jaja zależy od warunków panujących w pomieszczeniu, w którym jaja są przechowywane (temperatura, wilgotność) oraz od samego jaja (budowa skorupki). Początkowo wyparowuje woda z błon podskorupkowych, a następnie z białka. Utrata wody z białka może mieć negatywny wpływ na zmianę lepkości białka, a także może mieć wpływ na zmianę pH. Z badań wynika, że strata wody w racjonalnym czasie przechowywania jaj nie jest duża i nie ma znaczącego wpływu na wylęgalność.

Zmiany w żółtku

W momencie zniesienia jaja pH żółtka wynosi ok. 6-6,3, następnie powoli rośnie do ok. 6,5-6,8.

Błony witelinowe słabną i żółtko ma tendencję do spłaszczania. Być może wpływ na to ma napływ wody z białka, możliwe jest też, że indeks żółtka zmienia się pod wpływem zmian pH białka, zwłaszcza zmian białka chalazotwórczego, które otacza żółtko..

Zmiany w zarodku

Przechowywanie w odpowiedniej temperaturze powoduje, że proces rozwoju zarodka zostaje zatrzymany. Mimo wszystko następuje jednak w tym czasie naturalna śmierć komórek (zarówno w wyniku apoptozy jaki i martwicy).

W krótkim czasie przechowywania nie ma to dużego znaczenia ponieważ ogólna liczba komórek, które obumrą, nie jest duża. Jednak przy dłuższym przechowywaniu liczba ta bardzo się zwiększa. Jedne z badań wykazały, że w momencie zniesienia jaja komórek, które uległy apoptozie (jest to naturalny proces śmierci komórek), było 3,1 %, a po 14 dniach przechowywania 13,9 %. Niektóre badania pozwalają przypuszczać, że jaja kur są odporniejsze niż np. indyków.

Zależności między embrionem, a zmianami w jaju

Jak widać w czasie przechowywania w jajku zachodzą różne zmiany, zmienia się mikroklimat. Nie wiadomo do końca jaki wpływ na embrion mają te zmiany.

Embrion ułożony jest na krawędzi żółtka dotykając z jednej strony błony witelinowej; tym samym znajduje się w pobliżu białka chalazotwórczego. Tak wiec najważniejszymi elementami, które tworzą najbliższy embrionowi mikroklimat, są żółtko i białko chalazotwórcze. Jeśli po 4 dniach przechowywania jaj pH białka to 9, a żółtka 6,5-6,8 to różnica wynosi ok. 3 pH. Nie wiadomo jakie ma to skutki. Przypuszcza się, że w początkowym okresie jest to konieczne, ale z biegiem czasu staje się szkodliwe.

Bardziej rozwinięty embrion jest w stanie w pewnym stopniu zmienić pH w swoim najblizszym otoczeniu poprzez wydalanie CO₂. Nie obniża to pH w całym białku, dlatego nadal aktywna jest ochrona antybakteryjna, ale embrion w swoim otoczeniu ma korzystniejszy mikroklimat.

Można więc przypuszczać, że na przeżycie zarodka w czasie przechowywania oraz wczesnej inkubacji wpływ ma stadium rozwoju w momencie zniesienia jaja, ilość żywych komórek oraz pH w bezpośrednim otoczeniu embriona. Jednocześnie można hipotetycznie założyć, że embrion w stadium EG10 nie jest zdolny do samodzielnej zmiany pH mikroklimatu, a tym samym do stworzenia chroniącej go przed warunkami zewnętrznymi (białka) warunkami. Gdyby tak było, konieczne byłoby takie wpłynięcie na warunki przechowywania jaja żeby nie dopuścić do większego wzrostu pH białka niż do 8,2.

Niektórzy uważają, ze na zdolność do przetrwania dłuższego czasu przechowywania jaj wpływ ma genetyka. Można to tłumaczyć nie bezpośrednim wpływem genów na przetrwanie przechowywania, ale tym, że stopień rozwoju embriona w momencie zniesienia jaja zależy też od genetycznych predyspozycji kury.

Przechowywanie jaj

Od wielu lat próbuje się opracować najbardziej optymalne warunki do przechowywania jaj przeznaczonych do inkubacji, co ma duże znaczenie ekonomiczne. Próbowano wielu sposobów.

Atmosfera przechowywania

Pierwszym sposobem było pakowanie jaj do plastikowych (zwykłych lub próżniowych) pojemników (worków) w atmosferze CO₂, co jednak prowadzi raczej do zamierania zarodków niż ich lepszego przetrwania. W przypadku przetrzymywania jaj przez 14-21 dni wylęgalność spada w zasadzie do zera. Na pewno wpływ na przeżywalność embrionów ma stężenie CO₂.

Przechowywanie w plastikowych pojemnikach, bez CO₂, na ogół ma pozytywny wpływ. Niektóre badania pokazują, ze przechowywanie w plastikowych pojemnikach w obecności azotu zwiększa wylęgalność. Zastąpienie części tlenu azotem ma korzystny wpływ na pH białka i żółtka.

Temperatura

Z temperaturą przechowywania wiąże się pojęcie "zera fizjologicznego". Jest to temperatura poniżej której zatrzymany zostaje rozwój embriona. Różni autorzy podają różne temperatury jako zero fizjologiczne: 16, 20, 21, 24, a nawet 27 stopni.

Żeby jak najbardziej wstrzymać jakąkolwiek aktywność komórkową, prawdopodobnie najlepiej przechowywać jaja w temperaturze ok. 10^oC.

Wpływ przechowywania na wylęgalność

Przyjmuje się, że najlepsze do inkubacji są jaja przechowywane nie dłużej niż 3-4 dni. każdy następny dzień przechowywania zmniejsza wylęgalność o 0,2 %. Każdy dzień przechowywania powyżej 7 dnia zmniejsza wylęgalność o 0,5 %. Dłuższe przechowywanie jeszcze podwyższa ten procent.

Większość zarodków, które zamierają w wyniku przechowywania jaj, zamierają we wczesnym stadium inkubacji (0-9 dzień).

Obserwuje się też negatywny wpływ dłuższego przechowywania jaj na jakość wyklutych piskląt. Zmniejszeniu ulega masa ciała (o ok. 0,5 grama) oraz wielkość. Nie wiadomo co powoduje te zmiany. Mogą to powodować zmiany samego embriona, a może chodzić o zmiany w mikroklimacie w jaju, a może o oba czynniki jednocześnie.

W przypadku brojlerów zauważa się zmniejszenie masy ciała po wykluciu, a także mniejsza masę ciała w okresie uboju.

Każdy dzień przechowywania wydłuża inkubację o jedną godzinę.

Wskazówki

Na ogół podaje się, że najlepsze do inkubacji są jaja przechowywane 3-4 dni, że można przechowywać do 6 dni (włącznie), odradza się natomiast dłuższe przechowywanie.

Generalne wskazówki są takie, że im dłużej jaja mają być przechowywane, tym niższa powinna być temperatura i wyższa wilgotność. Przy przechowywaniu do 3 dni, może to być nawet 20^oC, do 7 dni - ok. 15-17^oC, a w przypadku przechowywania dłużej temperatura powinna wynosić ok. 10-12^oC. Wilgotność przy krótszym przechowywaniu powinna wynosić ok. 70 %, przy dłuższym - 80 %.

Jaja przed przechowywaniem nie powinny być myte. Przechowywane powinny być tylko jaja czyste. Pojemniki do przechowywania jaja powinny być dezynfekowane.

Jaja powinny być układane ostrym końcem do dołu, pod kątem ok. 30^o. Ułożone odwrotnie, powinny być przynajmniej raz dziennie obracane o 90^o. Jaja przechowywane dłużej niż 4-7 dni powinny także być obracane. Obracanie nie jest potrzebne w przypadku przechowywania jaj do 4 dni.

Jaja powinny odczekać zarówno przed przechowywaniem, jak i przed samą inkubacją. Nie należy gwałtownie oziębiać zniesionych jaj, ani też ogrzewać jaj wyziębionych w czasie przechowywania.

Co w naturze?

Wiele osób na pewno zastanawia się co w takim razie dzieje się w naturze, gdzie wiele ptaków (w tym też kury) nie wysiaduje jajek od pierwszego, a dopiero po zniesieniu większej liczby. Nie wiadomo jak to jest. Przypuszcza się, że znaczenie ma okresowa inkubacja jaj przez samicę, która przygotowuje się do zniesienia kolejnego jaja.

Przeprowadzane eksperymenty pozwalają twierdzić, że krótkotrwała (w konkretnych warunkach) inkubacja przed przechowywaniem jaj, pozwala na podniesienie  wylęgalności z przechowywanych jaj.

* W 1975 roku Eyal-Giadi i Kochav podzielili wczesny rozwój embrionalny na 14 stadiów (EG1-EG14 lub stadium I-XIV wg Eyal-Giadi i Kochav). Stadia I-VI to stadia blastodysku, stadia podziałów; VII-X - to stadia formowania się pola jasnego. Jest to rozwój przed zniesieniem jaja. Stadia XI-XVI to pierwsze godziny inkubacji, są to stadia formowania się hypoblastu. W stadium XVI następuje początek rozwoju struny (smugi) pierwotnej co ma miejsce ok. 10 godziny inkubacji.

Bibliografia + artykuły

Zabrania się kopiowania i umieszczania tekstu na jakichkolwiek innych stronach internetowych. Zakaz dotyczy zarówno stron komercyjnych, jak i niekomercyjnych, w tym wszelkich blogów i forów dyskusyjnych. Zakaz kopiowania dotyczy zarówno całości tekstu jak i fragmentów, a także kopiowania ze zmienianiem niektórych słów (jest to nadal plagiat).

Informacje z tego tekstu mogą być wykorzystywane na ogólnych zasadach - wymaga to jednak podania w artykule źródła informacji czyli adresu URL artykułu..