Kwestę kwarantanny będę omawiać w kontekście ptaków, a szczególnie papug, ale ogólne zasady odnoszą się do wszystkich zwierząt, a także ludzi. Problem kwarantanny będę też omawiać odnośnie ptaków trzymanych w domach, przede wszystkim oswojonych. W przypadku hodowli, zwłaszcza z oddzielnymi pomieszczeniami gospodarczymi, w których przebywają ptaki dzikie, nie oswojone, sytuacja wygląda inaczej. Są większe szanse na przeprowadzenie bardziej pełnej kwarantanny.

O kwarantannie ogólnie

Słowo kwarantanna pochodzi z języka włoskiego z dialektu weneckiego i pierwotnie oznaczało "czterdzieści dni" (quaranta giorni). W XIV wieku, w związku z epidemią czarnej śmierci, w Dubrowniku wprowadzono kwarantannę, czyli obowiązek odczekania 40 dni zanim ze statku będzie można zejść na ląd.

Definicja

Kwarantanna jest określeniem związanym z epidemiologią i chorobami zakaźnymi. Jest też terminem określonym prawnie (odnośnie kwarantanny zwierząt gospodarskich oraz ludzi).

Ustawowa definicja kwarantanny: jest to odosobnienie zwierząt, ich obserwacja i badanie w celu wykluczenia możliwości przeniesienia się choroby zakaźnej na inne zwierzęta.

Definicja kwarantanny nie obejmuje jej długości.

Cel

Kwarantanna ma dwa cele. Po pierwsze ma ułatwić wykrycie chorób zakaźnych oraz pomóc w ocenie stanu zdrowia wprowadzanych do hodowli osobników. Po drugie ma ochronić posiadaną hodowlę przed zakażeniem chorobą zakaźną.

Kwarantanna przeprowadzana jest ze względu na to, że zwierzę mogło zarazić się przed kupieniem, ale jeszcze nie wystąpiły objawy choroby (patrz dalej: czas inkubacji), a także ze względu na to, że stres zmiany warunków może spowodować, że ujawni się choroba, z która wcześniej układ odpornościowy sobie radził (patrz niżej: nosiciele oraz stres a choroby)

Choroby zakaźne

Ponieważ kwarantanna nierozerwalnie łączy się z chorobami zakaźnymi, to kilka słów trzeba powiedzieć na ten temat. Pozwoli to lepiej zrozumieć cele kwarantanny.

Choroby zakaźne są to choroby wywołane przez chorobotwórcze czynniki biologiczne (zwane zarazkami, patogenami lub ogólnie drobnoustrojami), które ze względu na sposób szerzenia się są zagrożeniem dla innych zwierząt. Będą to więc choroby wywoływane przez bakterie, wirusy, grzyby, priony. Jakiś czas temu do chorób zakaźnych włączano też choroby pasożytnicze, aktualnie klasyfikuje się je jako choroby inwazyjne.

Zarazki różnią się miedzy sobą zdolnością do zakażania oraz zdolnością do wywoływania choroby. Zdolność do wywołania choroby to chorobotwórczość lub inaczej patogenność. W obrębie jednego gatunku mogą istnieć szczepy chorobotwórcze oraz niechorobotwórcze. Szczepy chorobotwórcze mogą być mniej lub bardziej zjadliwe. Zjadliwość określa stopień chorobotwórczości. Im bardziej zjadliwe zarazki, tym cięższe choroby wywołują. W pewnych sytuacjach zarazki mogą się uzjadliwić czyli przejść do formy bardziej zjadliwej.

Zarazki charakteryzują dwie główne właściwości: zakaźność i zaraźliwość. Zakaźność czyli inwazyjność jest to zdolność wnikania do organizmu. Zaraźliwość czyli rozsiewalność jest to zdolność wydostawania się z zakażonego organizmu.

Zarazki wydostają się z organizmu z wszystkimi wydalinami i wydzielinami. Oczywiście droga wydostawania się poszczególnych patogenów z organizmu jest różna. Zależy ona od tego co dzieje się z patogenem juz w organizmie. U ptaków zarazki wydostają się z odchodami, złuszczonym naskórkiem, piórami, wypływami z nosa, oczu, dzioba, a także z ropą, krwią, jajami i w rzadkich przypadkach z nasieniem.

Natomiast do organizmu zarazki wnikają przede wszystkim przez układ pokarmowy oraz układ oddechowy. Ptak może się zarazić także w wyniku uszkodzenia skóry czy przez spojówki. Pisklę może się zarazić w jaju. Droga zakażenia zależy także od konkretnego patogenu. Najczęściej dla danego patogenu drogi wydostawania się z organizmu są takie same jak drogi dostawania się do organizmu (np. układ pokarmowy).

Do zakażenia może dojść zarówno w wyniku kontaktu bezpośredniego, jak i w wyniku przeniesienia patogenów np. przez człowieka na ubraniu czy butach. Nie wszystkie patogeny można przenieść, różne patogeny mają też różny czas przeżywania w środowisku czyli poza organizmem zwierzęcia.

Efektem dostania się patogenu do organizmu jest zakażenie. Jest to wniknięcie oraz przełamanie mechanizmów obronnych organizmu czyli  usadowienie się i namnażanie zarazka. Jeśli w następstwie zakażenia dojdzie do wystąpienia objawów klinicznych mówimy o chorobie zakaźnej. Często jednak, mimo wniknięcia zarazków do organizmu, nie dochodzi do zakażenia ponieważ mechanizmy obronne nie dopuszczają do zasiedlenia oraz namnażania się patogenów.

Okres od wniknięcia patogenu do pojawienia się objawów klinicznych nazywa się okresem inkubacji, wylęgania się choroby. Wiedza na temat czasu inkubacji poszczególnych chorób jest kluczowa dla odpowiedniej kwarantanny.

W przypadku chorób pasożytniczych mówimy o okresie prepatentnym,  czyli okresie od wniknięcia pasożyta do organizmu do czasu osiągnięcia przez niego dojrzałości płciowej co wiąże sie z wydalaniem jaj, które można zdiagnozować podczas badania. W okresie prepatentnym na ogól nie ma żadnych objawów, nie da się też choroby zdiagnozować. Długość okresu prepatentnego zależy od pasożyta.

Długość kwarantanny

W różnych miejscach można spotkać różne dane na temat czasu trwania kwarantanny. Prawda jednak jest taka, że nie ma czegoś takiego jak ogólny czas trwania kwarantanny. Czas kwarantanny zależy bowiem od choroby, którą możemy podejrzewać u zwierzęcia, a przed którą chcemy uchronić swoje stado, a konkretnie od czasu inkubacji choroby. Jednak czas inkubacji choroby jest bardzo różny w przypadku różnych chorób. Nie da się więc określić jednego najlepszego czasu. Jeśli bierzemy pod uwagę kilka chorób, to czas kwarantanny należy dostosować do najdłuższego czasu inkubacji.

Warunki kwarantanny

W czasie kwarantanny zwierzę jej poddane nie może mieć żadnego kontaktu z innymi, pochodzącymi z innego źródla, zwierzętami.

Najlepszym miejscem na kwarantannę jest oddzielny budynek (mieszkanie), w którym ptakami zajmują się inne osoby (rodzina, sąsiad). Eliminuje to bowiem możliwość przeniesienia przez nas zarazków np. na ubraniu.

Jeśli pomieszczenie kwarantanny znajduje się w tym samym budynku powinno mieć oddzielny obieg powietrza. Osoby, które wchodzą do tego pomieszczenia powinny zakładać odzież ochronną. W przypadku, w którym podejrzewa się zoonozę (chorobę zaraźliwą dla ludzi) najlepiej dodatkowo się zabezpieczyć np. nosząc maseczkę na twarzy. Po opuszczeniu pomieszczenia kwarantanny ubiór ochronny należy zdjąć, a samemu wziąć prysznic. Ważne jest dokładne umycie włosów. Przy wejściu do pomieszczenia kwarantanny powinna znajdować się mata nasączona środkami odkażającymi.

Kwarantanna u papug

Jak widać z powyższego opisu, w domu nie ma możliwości żeby przeprowadzić prawdziwą kwarantannę czyli taka, która w pełni realizuje oba cele.

Nie mamy możliwości pełnej ochrony stada (lub posiadanej jednej papugi) przed zakażeniem, zwłaszcza przed zarażeniem najgroźniejszymi chorobami, zarówno ze względu na to, że wirusy (bo najgroźniejsze są choroby wirusowe) przenoszą sie na ogół przez powietrze, jak i na to, że w przypadku niektórych chorób wirusowych czas inkubacji może wynosić nawet kilka miesięcy i dłużej.

Z pełnej kwarantanny jako takiej musimy więc zrezygnować, bo nie jesteśmy w stanie jej przeprowadzić. Nie należy jednak rezygnować z kwarantanny całkowicie, nawet jak będzie to tylko częściowa kwarantanna. W pewnym zakresie jesteśmy bowiem w stanie chronić "stare" ptaki (patrz dalej). Warto też poddać nową papugę obserwacji (patrz dalej).

Kiedy przeprowadzać kwarantannę

Kwarantannę powinno się przeprowadzać zawsze po zakupie nowego ptaka, zwłaszcza jeśli ptaka kupujemy na giełdzie czy w sklepie, a także po każdym powrocie ptaka z wystawy!

Jeżeli ptak pochodzi z domowej hodowli, z niewielką liczbą ptaków i bez kontaktu z innymi ptakami, jeśli mamy zaufanie do sprzedawcy, to możemy zrezygnować z kwarantanny.

Najbardziej potrzebna jest kwarantanna w stosunku do ptaków kupowanych na giełdach (niezależnie od tego czy od hodowcy czy od handlarza) oraz w sklepach zoologicznych. Spowodowane jest to tym, że w takich miejscach jest duża rotacja ptaków, dużo zwierząt pochodzących z różnych miejsc i tym samym dużo różnych patogenów. Podobnie jest z wystawami.

Niektórzy radzą też oddzielić od stada papugę, która wygląda na chorą. Według mnie nie jest to takie oczywiste. Jeśli papugi dłuższy czas są razem, to szansa na to, że zaraziła się tylko jedna są minimalne. Natomiast rozdzielenie bardzo zżytych ze sobą papug może spowodować stres u obu, a tym samym spadek odporności obu ptaków. Może to skutkować rozwojem choroby u do tej pory zdrowego ptaka oraz znacznie cięższym przebiegiem choroby u oddzielonego ptaka.

Miejsce kwarantanny

Papuga poddawana obserwacji musi przebywać w oddzielnej klatce. Nie może być wypuszczana na loty po pokoju. Chodzi zarówno o to żeby papuga nie stykała się z innymi ptakami, jak i o to, żeby jej odchody były w jednym miejscu, a nie wszędzie w pokoju. Później, w sytuacji gdyby okazało się, że papuga jest na coś chora, klatkę i okolice można zdezynfekować, a zdezynfekowanie całego pokoju jest w zasadzie niewykonalne.

Po kwarantannie powinniśmy zdezynfekować klatkę, nawet jak nie wykryliśmy żadnych chorób nowej papugi.

Klatka w tym samym pomieszczeniu czy innym?

Osobiście uważam, że polecane często ustawienie klatek w oddzielnych pomieszczeniach, nie jest konieczne, a w niektórych przypadkach może nawet być szkodliwe.

Jeśli nowa papuga będzie naprawdę chora na chorobę, której zarazki przenoszą się przez powietrze lub na ubraniu, to nie ma znaczenia gdzie będzie klatka, i tak przeniesiemy patogeny.

Klatka jednak powinna stać w pewnym oddaleniu od klatki "starej" papugi, tak żeby nie dochodziło do bezpośredniego kontaktu papug, a także kontaktu papug z odchodami drugiej papugi.

Wiele częstych chorób (zwłaszcza pasożytniczych, ale też bakteryjnych) przenosi się przez odchody, a więc ważne jest uniemożliwienie kontaktu "starej" papudze z odchodami nowej. Uniemożliwienie takiego kontaktu w dużym stopniu zabezpieczy "starą" papugę przed ewentualnym zarażeniem się od nowej.

Napisałam, że w niektórych przypadkach ustawienie klatek w oddzielnych pomieszczeniach może mieć negatywny wpływ na papugi. Chodzi tutaj głównie o dwa problemy. Pierwszy, to kwestia tego, że papugi się słyszą, a nie widzą. Potęguje to frustrację i stres u papug (obu). Dodatkowo jest często powodem donośnego krzyku. Może to więc być przeciwwskazaniem do trzymania papug w oddzielnych pomieszczeniach.

Drugim problemem związanym z oddzielnym pomieszczeniem jest kwestia samotności papugi (dotyczy to przede wszystkim papug oswojonych, związanych z człowiekiem). Jeśli postawimy klatkę w oddzielnym pomieszczeniu, to albo będziemy spędzać czas z nową papugą, albo ze "starą". W pierwszym przypadku "stara" papuga będzie się czuła opuszczona, będzie cierpiała ze względu na brak kontaktu z człowiekiem co może prowadzić do problemów psychicznych, w tym np. skubania. W drugim przypadku zostanie sama nowa papuga. Z jednej strony będzie ona pozbawiona towarzystwa człowieka, co jest niedopuszczalne zwłaszcza w przypadku ptaków ręcznie karmionych, a z drugiej uniemożliwi nam obserwację co przecież jest celem kwarantanny.

Obserwacja

Tak jak napisałam wcześniej, kwarantanna domowa to przede wszystkim obserwacja nowego ptaka oraz czas na wykonanie badań.

Obserwacja nowego ptaka, a zwłaszcza jego zachowania, jest trudna, bo nie znamy normalnego zachowania takiego zwierzęcia. Pewne rzeczy można jednak zaobserwować. Nie będę opisywała jak rozpoznać chorego ptaka, zachęcam do przeczytania oddzielnego artykułu.

Ważne jest też monitorowanie odchodów (na dno klatki należy położyć czyste białe kartki papieru). Trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, że u papugi poddanej stresowi (a zakup i zmiana otoczenia jest stresem) odchody mogą być zmienione (wodniste, biegunka). Często też zmiana otoczenia i karmy, a tym samym mikroflory bakteryjnej, powoduje zmiany odchodów w postaci różnego stopnia biegunek. Nie jesteśmy w stanie na ogól rozróżnić biegunki spowodowanej zmianą otoczenia od biegunki chorobowej.

Zobacz artykuł: Diagnozowanie chorób na podstawie odchodów.

Badania

Czas odosobnienia papugi to też czas na przeprowadzenie badań.

Jeśli w mieście, w którym mieszkamy, jest lekarz znający się na papugach, to najlepiej byłoby pójść do niego z nową papugą; zwłaszcza jak coś w jej zachowaniu nam się nie podoba. Taki lekarz przeprowadzi badanie i oceni stan zdrowia papugi. Nie ma sensu pójście w takiej sytuacji do lekarza, który na papugach się nie zna, bo taki nie będzie w stanie ocenić ich stanu zdrowia.

W każdej sytuacji powinniśmy wykonać badania odchodów: bakteriologiczne, na drożdżaki oraz parazytologiczne. Badania te nie są drogie, są proste i może je wykonać każdy lekarz weterynarii, nie musi to być lekarz znający się na papugach. Każdy lekarz współpracuje bowiem z jakimś laboratorium, do którego odsyła materiał do badania. Badanie wykonywane jest w laboratorium, lekarz więc na niczym nie musi się znać (zanosimy do lekarza same odchody, nie idziemy z papugą). Badania takie pozwoli ocenić stan układu pokarmowego i wychwycić jakieś znajdujące się w nim patogeny.

W przypadku zwłaszcza papużek falistych, radziłabym też wykonać badania w kierunku makrorabdozy. Więcej o tej chorobie oraz o tym jak wykonać badania - oddzielny artykuł.

W czasie kwarantanny warto też wykonać badania wirusologiczne. Są to już jednak znacznie większe koszty. Większość badań wirusologicznych wykonuje się z krwi, tak więc konieczny jest dostęp do lekarza, który potrafi pobrać krew od ptaka. Problemem są małe papugi, od których nie można pobrać większej ilości krwi. Niektóre badania można wykonać np. z piór, ale mają one inne znaczenie niż badania z krwi. O chorobach wirusowych oraz związanych z nimi badaniach można przeczytać oddzielne artykuły (dział choroby wirusowe).

Zoonozy

Zoonozy są to choroby, którymi człowiek może zarazić się od zwierzęcia. W przypadku papug praktycznie mamy do czynienia z jedną zoonozą: chlamydofilozą (papuzicą, ornitozą). W przypadku papug pochodzących z hodowli szansa, że papuga będzie nosicielem chlamydii jest niewielka. Jeśli chcemy, można jednak przeprowadzić w tym kierunku badania. Najlepsze są badania krwi papugi.

Czas trwania kwarantanny

W literaturze weterynaryjnej zalecany jest różny czas trwania kwarantanny papug, od 45 do nawet 90 dni. Na ogół zalecane jest co najmniej 45 dni, a najlepiej 60. Ale tak jak już pisałam, czas kwarantanny zależny jest od choroby, przed którą chcemy się uchronić. Tak długi czas trwania kwarantanny związany jest z długim okresem inkubacji niektórych chorób wirusowych.

W warunkach domowych nie jesteśmy w stanie przeprowadzić kwarantanny tak długo trwającej. Poza tym, w przypadku papug, nie jest możliwe odizolowanie papugi na tak długi czas, co więcej, w przypadku papugi, która ma być oswojona taka długa izolacja jest szkodliwa. W przypadku dzikich papug, które mają zostać dołączone do stada, taka długa kwarantanna też nie jest najlepsza, bo skazuje się papugi na samotność przez nawet 3 miesiące, a to na pewno pozytywnie nie wpłynie na ich psychikę. Jest to więc kolejny argument za tym, że w domu nie da się przeprowadzić prawdziwej kwarantanny.

Jak więc długo trzymać papugę w oddzielnej klatce? Nie ma odpowiedzi na to pytanie, bo nie ma żadnego konkretnego czasu. Można powiedzieć, że tak długo jak długo będą wykonywane badania i będziemy czekać na wyniki. Czas inkubacji  w przypadku chorób wirusowych, których czas ten jest krótszy, wynosi kilka dni do dwóch tygodni, więc można przyjąć dwa tygodnie jako czas kwarantanny. W tym czasie spokojnie też zrobimy wszystkie badania i otrzymamy ich wyniki.

Ptaki nosiciele

Omawiając problem kwarantanny nie można pominąć zagadnienia nosicielstwa patogenów. Nosicielstwo oznacza stan, w którym w organizmie dochodzi do mnożenia się patogenów, które następnie są wydalane do środowiska, ale nie występują objawy kliniczne. Ptak taki jest zdrowy, ale zaraża inne ptaki. Siewstwo zarazków (wydalanie z organizmu) może mieć miejsce także po przebyciu choroby oraz w jakimś okresie przed wystąpieniem objawów.

Nosiciele są najbardziej niebezpieczni, bo bez specjalistycznych badań, nie ma żadnej możliwości zdiagnozowania, że dane zwierzę jest nosicielem. Czasem o tym, że mamy w stadzie nosiciela świadczy to, że kolejne dołączane ptaki chorują.

Ochrona nowej papugi

W tym miejscu trzeba zwrócić uwagę na jeszcze jedną rzecz, a mianowicie na to, że "stara" papuga może być nosicielem jakiś patogenów i to "stara" może zarazić nową. Dlatego też powinno się uniemożliwić kontakt nie tylko nowej papugi z odchodami "starej", ale też "starej" z odchodami nowej. Patogeny, jak już powiedziałam wcześniej, przenoszą się nie tylko z odchodami, ale w zasadzie tylko taka ochrona jest możliwa w warunkach domowych.

Oczywiście nowa papuga w końcu zetknie się ze "starą" papugą, ale nastąpi to już później, po okresie największej podatności na zakażenie.

Podawanie leków w czasie kwarantanny

Czasem można spotkać zalecenia podawania w czasie kwarantanny różnych leków, głównie antybiotyków. Należy coś takiego odradzać.

W pewnych przypadkach, w kwarantannach urzędowych, może być wymóg podawania konkretnych leków, wtedy oczywiście musimy leki podawać. Jednak sami nie podejmujmy takich decyzji.

Stres a choroby

Na koniec jeszcze parę słów na temat stresu i jego związku zarówno z kwarantanną, jak i chorobami.

Zmiana warunków, otoczenia, właściciela powoduje u ptaków stres. Stres jest stanem organizmu, w którym spada odporność. W momencie spadku odporności ptak jest bardziej podatny na zachorowanie. Z jednej strony u nosiciela, w momencie spadku odporności, może dojść do rozwoju choroby i pojawienia się objawów klinicznych; a z drugiej u papugi w stresie łatwiej może dojść do zarażenia się od "starej" papugi i rozwoju choroby. U ptaków zestresowanych każda choroba może też mieć poważniejszy przebieg.

Okres odosobnienia pozwoli nowej papudze dojść do siebie, co spowoduje, że będzie mniej wrażliwa i organizm łatwiej będzie sobie radził z patogenami.

UWAGA: artykuł dotyczy tylko kwarantanny czyli aspektów zdrowotnych, nie odnosi się w ogóle do zagadnień prawidłowego łączenia ptaków!