Komosa ryżowa, jest jednoroczną rośliną zaliczaną do komosowatych - szarłatowatych (przez różnych autorów różnie). Należy do tej samej rodziny co np. szpinak czy burak.

Uprawiana jest w Ameryce Południowej, przede wszystkim w Andach. Jest blisko spokrewniona z rosnącymi w Polsce komosami. W Ameryce Południowej uprawiana jest od tysięcy lat, stanowiła jeden z głównych składników diety Azteków i Inków. Aktualnie jej ziarna - pod nazwą quinoa lub ryż peruwiański - są dostępne w sprzedaży na całym świecie. Największym producentem quinoi jest Peru.

Quinoa spożywana jest w postaci nasion, które się gotuje oraz mąki. Można ją też wykorzystywać na kiełki.

FAO ogłosiło rok 2013 międzynarodowym rokiem quinoa.

Quinoa zawiera wiele różnych składników, które sprawiają, że jest wysokowartościowym pożywieniem. Zawiera też jednak składniki niebezpieczne i ograniczające jej spożycie (podawanie papugom) przynajmniej w niektórych przypadkach.

W popularnych opracowaniach przyjmuje się, że quinoa zawiera dużo wartościowego białka, witaminy i sole mineralne. Postaram się jednak napisać o tych nasionach coś więcej. Trzeba jednak od razu zaznaczyć, że poważne badania nad quinoą trwają dopiero od niedawna i dlatego wiedza o niej jest na razie niepełna. Podstawową zaletą quinoi jest to, że zawiera bardzo różnorodne składniki.

Porównanie z ziarnami zbóż

Quinoe porównuje się ze zbożami ponieważ jest jedzona w podobnej postaci i w  pewnym sensie zamiast zbóż. Można też z niej robić mąkę. Nie jest to jednak zboże! Czasem można spotkać określenie pseudo-zboże.

W porównaniu do zbóż quinoa ma ich zalety, ale nie posiada ich ograniczeń.

W ziarna zbóż występują aminokwasy limitujące, przede wszystkim lizyna, które ograniczają wykorzystanie białka. W nasionach quinoi lizyna występuje w znacznie większych ilościach, co powoduje, że pochodzące z nich białko może być wykorzystane w znacznie większym stopniu. Podobnie jest w przypadku zawartości tłuszczów. Tutaj też quinoa nie posiada ograniczeń ziaren zbóż. Ziarna zbóż nie dość, że są bardziej kaloryczne (ok. 350 kalorii) niż quinoi (63 kalorie) to jeszcze nie zawierają (albo zawierają w niewielkich ilościach) wielu pożytecznych kwasów tłuszczowych. Ok 25 % kwasów tłuszczowych quinoi to kwas oleinowy. Jest to jednonienasycony kwas tłuszczowy (typu omega 9) i uznawany jest za jeden z ważniejszych pożytecznych kwasów tłuszczowych. 8 % kwasów tłuszczowych to kwas alfa-linolenowy (ALA). Jest to wielonienasycony kwas tłuszczowy z grupy omega-3.

Ziarna zbóż nie zawierają większych ilości witaminy E. Quinoa podobnie, jednak zawiera tokoferole, które należą do grupy witamin E, a których nie zawierają ziarna zbóż.

Quinoa zawiera dwa razy więcej wapnia niż w pełnym ziarnie zbóż.

Inne składniki

Quinoa zawiera przeciwutleniacze, którymi są różne flawonoidy. Ich koncentracja czasem jest bardzo duża.

Właściwości składników przeciwzapalnych były sprawdzane na zwierzętach, nie wiadomo jakie jest ich działanie na ptaki. U szczurów wykazano, że quinoa zapobiega chorobliwej otyłości. Wiadomo, że quinoa zawiera wiele różnych składników, które uznawane są za przeciwzapalne.

Składniki kontrowersyjne i szkodliwe

Niestety nie jest tak dobrze, że quinoa to tylko to co pożyteczne. Nasiona zawierają też składniki, które są niebezpieczne.

Saponiny są to związki chemiczne należące do glikozydów; występują w wielu roślinach. Mają działanie lecznicze, są jednak także substancjami trującymi. Ich zawartość w komosie powoduje, że nasiona tej  rośliny nie są chętnie jedzone przez zwierzęta ponieważ nadaje ona im gorzki smak. Saponiny znajdują się w zewnętrznych warstwach nasion. Ponieważ są one rozpuszczalne w wodzie zaleca się wcześniejsze moczenie nasion w wodzie. Najlepszą metodą jest wysypanie ziaren na sito, wstawienie pod bieżąca wodę i mieszanie rękami ziaren. Powoduje to ocieranie się nasion o siebie przy równoczesnym przepływie wody, w której saponiny się rozpuszczają i są usuwane. Nasiona można skosztować, jeśli nie mają już gorzkiego smaku, to znaczy, że saponiny zostały usunięte. Saponiny usuwa też gotowanie (chociaż można też przed gotowaniem przepłukać). Saponin nie ma w mące ponieważ w procesach technologicznych w młynach jest ona usuwana.

Quinoa zawiera duże ilości szczawianów (więcej o kwasie szczawiowym). Wprawdzie stężenie szczawianów jest zależne od wielu czynników i bardzo zmienne, to jednak nawet mała zawartość to duże ilości. Pamiętajmy, że komosa pochodzi z tej samej rodziny co szpinak. W większych ilościach jest trująca. W mniejszych może być podawana papugom, jednak z pewnymi zastrzeżeniami.

Nie podawać

Przede wszystkim nie powinna być podawana gatunkom, które mają problemy z metabolizmem wapnia. Wśród papug takimi gatunkami są przede wszystkim żako i barwnice (zwane niepoprawnie lorami wielkimi). W żywieniu tych gatunków należy więc z quinoi zrezygnować. Quinoa nie powinna być też podawana ptakom chorującym na nerki, samicom znoszącym jaja i rosnącym pisklętom.

Wydaje mi się, że najbezpieczniejsze dla papug jest podawanie gotowanej quinoi i od czasu do czasu niewielkiej ilości kiełków.

Przygotowanie

Przed użyciem quinoi na kiełki najlepiej jest usunąć saponiny. W tym celu należy przepłukać nasiona na sicie (dokładnie zostało to omówione wyżej). Przed kiełkowaniem nasiona moczy się 2-4 godzin.

Gotowanie też można poprzedzić przepłukaniem. Następnie należy dać do garnka jedną część quinoi na dwie części wody. Doprowadzić do wrzenia, zmniejszyć gaz i gotować ok. 15 minut. Gotowe nasiona są półprzezroczyste.