UWAGA: to, że żerdź zostanie omówiona w artykule oraz pokazane zostanie jej zdjęcie, nie oznacza, że taka żerdź jest dobra i polecam jej stosowanie. Artykuł omawia żerdzie dostępne na rynku. Proszę więc czytać opisy.

Nie wszystkie rodzaje żerdzi omówione w artykule są dostępne na polskim rynku.

Żerdzie są jednym z najważniejszych przedmiotów w życiu naszych papug, ich waga jest jednak bardzo często niedoceniana przez właścicieli. Są one bardzo ważne ponieważ papugi większość swojego życia spędzają właśnie na nich. Chodzą po żerdziach, śpią na nich, siedzą na nich. Od tego jakie będą żerdzie zależy kondycja nóg papug, a od tego z kolei zależy ogólne samopoczucie. Późniejsze choroby, spowodowane złymi żerdziami, są trudne do leczenia. Znacznie prościej (a dla papug na pewno lepiej) jest stosować dobre żerdzie i dzięki temu zapobiegać wszelkim chorobom nóg. (zobacz pododermatitis w artykule o skórze)

Pierwszą rzeczą którą należy zrobić zaraz po zakupie klatki jest wyrzucenie plastikowych żerdzi, które są obecnie najczęściej fabrycznie montowane w klatkach. Podobnie powinniśmy pozbyć się żerdzi toczonych, gładkich drewnianych - takie znajdują się często w droższych klatkach.

Rodzaje żerdzi

Żerdzie z naturalnego drewna

Na żerdzie nadają się różne gatunki drzew:

• olcha,
• jesion,
• osika,
• buk (szkodliwe mogą być orzeszki),
• brzoza,
• topola,
• dereń,
• jabłoń (też dzika),
• grusza,
• wiąz,
• jodła (nie może być z żywicą i nie może mieć intensywnego zapachu),
• sosna (jw.),
• modrzew (jw.),
• wierzba,
• morwa,
• sekwoja,
• leszczyna (wyschnięte pręty leszczynowe są bardzo śliskie, należy je ponacinać, a najlepiej w ogóle nie używać po wyschnięciu),
• drzewa cytrusowe (olejki w nich zawarte mogą wywołać alergię, ja sama stosuję od kilku lat żerdzie z cytryny i grapefruita i nie zauważyłam żadnych objawów, przeciwnie papuga bardzo lubi na nich spać),
• manzanita (bardzo twarde drewno, polecane w zasadzie dla dużych papug jako "trudno zniszczalne", jeśli papuga ma żerdź z manzanity musi też mieć inne żerdzie z miękkiego drewna).

Większość wymienionych drzew jest dostępna w Polsce i żerdzie można z nich zrobić samodzielnie. Drewniane żerdzie są też produkowane przez specjalistyczne firmy i sprzedawane w sklepach. Żerdzie wykonane samodzielnie są jednak zrobione ze świeżego drewna, które papuga może łatwo skubać. Wiele papug bardzo chętnie okorowuje takie żerdzie. Drewniane żerdzie kupowane w sklepach są zrobione z wyschniętego drewna. Jest to podstawowa różnica pomiędzy samodzielnie wykonanymi żerdziami i takimi kupowanymi. Różnica przemawiająca zdecydowanie na korzyść samodzielnego robienia żerdzi.

Żerdź z pędu winorośli. Żerdzie takie mogą mieć bardzo różne kształty.

Żerdzie z różnych gatunków drzew.

Specyficznymi żerdziami naturalnymi, choć nie z drzewa, są żerdzie z kaktusa cholla. Żerdzie te powstają w ten sposób, że usuwa się miękkie wnętrze i zostawia twarde części.  Żerdzie te są bardzo dekoracyjne, a na dodatek można bawić się z papugą i chować jej w otworkach np. orzeszki, można z nich również wykonywać zabawki przeplatając przez dziurki sznurki i rzemyki. Niektóre żerdzie z kaktusa cholla są wypełnione muszelkami ostryg i minerałami.

Żerdzie cholla.

W sprzedaży znajdują się także żerdzie z gładkiego, toczonego drewna. Na ogół są to żerdzie bukowe. Nie są one dobre dla ptaków ze względu na to, że są gładkie i równe, co powoduje, że nacisk na stopę jest zawsze taki sam. Prowadzi to po jakimś czasie do problemów z podeszwami, podobnie jak w przypadku żerdzi plastikowych.

Żerdzie z toczonego drewna. Wprawdzie pierwsza z lewej jest nierówna, ale i tak nie jest odpowiednia.

Opinia

Uważam, że drewniane żerdzie, samodzielnie wykonane (ze świeżego drewna) są najlepsze. Najlepsze są żerdzie z nieokorowanego (tzn. z pozostawioną korą) drewna. Bardzo dekoracyjne i też dobre są żerdzie z cholla. W przypadku, kiedy nie ma możliwości samodzielnego wykonania żerdzi, dobre będą żerdzie z różnych rodzajów drewna. Trzeba tylko pamiętać, że żerdzie z twardego drewna (np. manzanita) nie mogą być głównymi ani jedynymi żerdziami. Żerdzie z toczonego drewna są złe i nie polecam ich.

Żerdzie do ścierania (pielęgnacji) pazurków

W języku polskim nie ma konkretnej nazwy na tego typu żerdzie, używa się tłumaczenia z angielskiego: piaskowe, betonowe lub mineralne. Nazwa "mineralne" jest myląca, ponieważ nie są to żerdzie zawierające jakiekolwiek minerały.

Żerdzie te mają bardzo rożne kształty i kolory.

Pierwsze, oryginalne żerdzie piaskowe były wykonane z drewna, pokryte jakby posklejanym piaskiem. Produkowane były przez jedną konkretną firmę. Później jednak coraz więcej firm zaczęło produkować podobne żerdzie, zaczęto używać coraz tańszych materiałów. Dzisiaj wiele z tych żerdzi jest niebezpiecznych: łatwo się kruszą, a materiały, które są używane mogą spowodować odparzenia podeszwy. Te pierwsze żerdzie piaskowe były na ogół polecane przez specjalistów jako alternatywa dla żerdzi z naturalnego drewna; dzisiaj, przy tylu tego typu żerdziach o bardzo marnej jakości, raczej odradza się ich stosowanie.

Opinia

Oryginalne, uznawane za bezpieczne, tego typu żerdzie nie są dostępne na polskim rynku. Dostępne u nas żerdzie odradzam.

Żerdzie mineralne

Są one bardzo podobne do żerdzi do ścierania pazurków (z którymi są często mylone), wykonane są jednak z materiałów, które zawierają różne minerały i mogą zostać zjedzone przez papugę. W języku angielskim funkcjonuje nazwa "żerdzie jadalne".

Żerdzie jadalne są w różnych kształtach i kolorach.
Niektóre imitują żerdzie naturalne (pierwsza od dołu - żerdź z gałęzi, druga - żerdź cholla)

Żerdzie takie nie mogą być jedynymi w klatce. Muszą być dobrej jakości, a więc produkowane przez znaną z wyrobów dobrej jakości firmę, która na pewno produkuje rzeczy bezpieczne. Cena, jak zwykle, nie jest jednym wyznacznikiem jakości, ale można przyjąć, że taka żerdź musi być droga, a wszelkie tanie są marnej jakości.

Opinia

Nie analizowałam rynku tych żerdzi, nie wiem więc na ile są bezpieczne. Trudno mi więc je polecać lub odradzać. Jeśli sama miałabym taką żerdź stosować, to tylko firmy z górnej półki. Na pewno odradzam żerdzie tego typu tanie i firm produkujących przeciętnej jakości rzeczy, a także nieznanych firm i tzw. "no name".

Żerdzie z lin

Można zrobić samodzielnie żerdź z bawełnianej liny, a można kupić w sklepie żerdź z liny, która w środku ma twardy drut dzięki czemu można ją dowolnie wyginać. Żerdzie z lin są miękkie, są dobre dla ptaków kalekich (o ile taka papuga jest w stanie utrzymać się na linie - dotyczy to lin bez drutów w środku) oraz dla ptaków ze zmanami na nogach, zwłaszcza podeszwach. Są to jednak za miękkie żerdzie aby były jedynymi jakie mają papugi. Nie da się też na nich ścierać pazurków.

Żerdzie linowe mogą być naturalne i kolorowe.

Należy uważać żeby papuga, jak już jej się uda rozplątać taki sznur, nie zaplątała się w nitki. Rozplątane sznury najlepiej wymienić na nowe. Żerdzie z lin należy od czasu do czasu prać.

Żerdzie z lin powinno się traktować raczej jako zabawki i dodatki, a nie normalne, podstawowe codzienne wyposażenie klatki.

Opinia

Jako jedną z kilku żerdzi w klatce (lub na placyku zabaw) polecam.

Żerdzie plastikowe

Bardzo często plastikowe żerdzie są fabrycznie montowane w klatkach. Można też kupić oddzielnie takie żerdzie wykonane z różnych plastików. Żerdzie z gładkiego plastiku w ogóle nie nadają się do ptaków! Wszelkie inne plastikowe żerdzie jednak też odradzam.

Żerdzie plastikowe mogą imitować naturalne gałęzie i rośliny.

Żerdzie w formie prostych plastikowych "patyków".
Na dole po lewej żerdź plastikowa z gumową nakładką.

Dwie żerdzie od lewej są żerdziami akrylowymi.

Produkowana przez jedną z firm żerdź składana z plastikowych kawałków. Można ją dowolnie kształtować.

Żerdzie plastikowe (gładkie) mogą być używane w specjalnych sytuacjach, np. jako żerdzie w łazience, w samochodzie. Innym zastosowaniem żerdzi plastikowych jest klatka szpitalna, w której przebywa chora papuga i której żerdzie potrzeba na bieżąco dezynfekować.

Opinia

Generalnie odradzam wszelkiego rodzaju plastikowe żerdzie. Niektóre ozdobne żerdzie akrylowe mogą być używane jako jedne z wielu żerdzi. Żerdzie z PCV, specjalne kąpielowe lub do samochodów, jak najbardziej można używać. W przypadku wszelkich plastikowych żerdzi trzeba zwracać uwagę na firmę, która jest producentem, ponieważ wiele plastików jest toksycznych.

Inne żerdzie

W sprzedaży można jeszcze spotkać żerdzie skórzane, lateksowe, gumowe, a także ceramiczne i stalowe. Żerdzie takie powinny być traktowane jako zabawki, a nie normalne żerdzie.

Żerdzie lateksowe są w różnych kolorach.

Żerdź skórzana.

Istnieją też żerdzie specjalne, przede wszystkim zaliczyć do nich można żerdzie z zamontowaną we wnętrzu grzałką.

W sprzedaży można spotkać jeszcze różne inne żerdzie. Producenci starają się produkować coraz to nowsze i bardziej efektowne artykuły. Niestety wiele z nich jest tylko efektowne, ale dla papug nie bardzo się nadaje. Część wręcz jest szkodliwa. Na polskim rynku nie ma aż takiego urozmaicenia, a wiele oferowanych produktów jest z tzw. niższej półki co spowodowane jest ich niższą ceną, ale niestety ma negatywny wpływ na ich jakość.

Kształty żerdzi

Na ogół żerdzie są proste. W klatce łączą dwie przeciwległe ścianki. Żerdzie z lin, z drutem w środku, można dowolnie wyginać; podobnie żerdzie lateksowe. Specjalnym rodzajem żerdzi są żerdzie kątowe. Mogą być wykonane z różnych materiałów. Są one wyprofilowane tak aby móc umieścić je w rogu klatki. Żerdzie mogą też być wykonane w kształcie litery Y.

Czego nie stosować i czego unikać

Nie należy robić żerdzi z szkodliwych i trujących drzew, a także z tych, co do których nie mamy pewności, że są bezpieczne. Należą do nich (nie jest to lista zamknięta):

• w zasadzie wszystkie drzewa owocowe z wyjątkiem wymienionych wcześniej jako bezpieczne;
• wszelkie krzewy (nie wszystkie są szkodliwe, ale jest wśród nich wiele trujących a są one trudno rozpoznawalne przez nie-specjalistę);
• dąb (świeże drewno dębowe zawiera bardzo dużo garbników);
• robinia (zwana u nas akacją);
• czarny bez (polecany w niektórych książkach, ale według innych szkodliwy);
• orzech włoski (orzechy są jak najbardziej bezpieczne dla papug);
• czerwony klon (Acer rubrum).

Przy pozyskiwaniu gałęzi należy unikać zbierania ich z ziemi, ponieważ mogą być na nich zabrudzenia i grzyby. Przy pozyskiwaniu gałęzi z drzew należy brać pod uwagę lokalne prawo. Przy pozyskiwaniu gałęzi z drzew owocowych oraz z drzew rosnących w okolicach sadów i pól, trzeba uważać na możliwość oprysku pestycydami.

Nie należy stosować:

• papieru piaskowego (wygląda jak ścierny) do owijania żerdzi (papier taki nie ściera pazurków, a powoduje jedynie otarcia nóżek, jeśli papuga ma w klatce taki papier to po krótkim czasie poruszanie może zacząć sprawiać jej ból, papier ten może powodować nawet otwarte rany spodu nóg);
• plastikowych żerdzi (żerdzie takie należy OD RAZU wyrzucić - powodują one poważne problemy ze stopami - nie mam pojęcia czemu klatki są produkowane z takimi żerdziami skoro wszyscy specjaliści są zgodni co do ich szkodliwości);
• żerdzi z toczonego drewna, tzn. takich wykonanych z gotowych drewnianych prętów o jednakowej średnicy na całej długości;
• wszelkich żerdzi malowanych farbami oraz lakierowanych lakierem bezbarwnym (można stosować żerdzie barwione, ale musi to być barwnik spożywczy);
• żerdzi wykonanych z twardych materiałów, np. żerdzi stalowych;
• żerdzi plastikowych wykonanych z nieznanego rodzaju plastiku.

Generalnie należy unikać żerdzi wykonanych z nieznanych materiałów, pokrytych nieznanymi barwnikami i materiałami; zwłaszcza firm, które nie gwarantują wysokiej jakości produktu i jego absolutnego bezpieczeństwa. Upraszczając można powiedzieć, że im bardziej udziwniona żerdź, tym większe zagrożenie i prawdopodobieństwo, że będzie ona albo cała szkodliwa, albo będzie zawierała jakieś szkodliwe substancje.

Jakie żerdzie w klatce

Najlepiej aby w jednej klatce (wolierze) były żerdzie wykonane z różnych materiałów. Nawet drewniane żerdzie różnią sie od siebie. Różne gatunki drewna mają różną twardość. Chodzenie po różnym podłożu bardzo dobrze wpływa na stopy papug. Należy więc unikać stosowania tylko jednego rodzaju żerdzi.

Wielkość i średnica żerdzi

Wielkość (średnica) zależy oczywiście od gatunku papugi. Chodzi o to aby palce nie zawijały się pod żerdzią tylko leżały na niej. Pazurki muszą dotykać żerdzi. Papugi powinny mieć w klatce żerdzie o różnej średnicy tak aby nie były narażona na stanie cały czas na takim samym podłożu. Jest to bardzo ważne gdyż właśnie stale ten sam nacisk powoduje problemy z nóżkami. Jeśli żerdzie będą różnej wielkości to papuga sama wybierze sobie tą, która najbardziej jej odpowiada.

Minimalna średnica żerdzi.

Małe papugi powinny mieć żerdzie o średnicy od ok. 1 cm do ok. 2,5 cm.

Mniejsze średnie papugi (np. konury, mnichy, afrykanki, żako Timneh, piony) powinny mieć żerdzie o średnicy od ok. 2 cm do ok. 3 cm.

Większe papugi średnie (np. barwnice, żako kongo, mniejsze kakadu, mniejsze ary, amazonki) powinny mieć żerdzie o średnicy od ok. 2,5 cm do ok. 5 cm.

Duże papugi (duże kakadu, ary) powinny mieć żerdzie o średnicy od ok. 5 cm do ok. 8-9 cm.

Podobnie jak w przypadku rodzaju materiału, tak samo w przypadku grubości, w jednej klatce (wolierze) żerdzie powinny mieć różną średnicę.

Niektóre mniejsze papugi lubią chodzić po grubszych żerdziach.

Przygotowanie

Gałęzie na żerdzie należy zbierać z dala od wszelkich dróg i ulic. Przyniesioną gałąź należy bardzo dokładnie umyć ciepłą wodą i wyszorować szczoteczką. Później najlepiej jest zostawić na słońcu (ale tam gdzie nie mają dostępu gołębie i wróble) do wyschnięcia. Niektórzy wyprażają takie żerdzie w piekarniku (przez 30 min. w temp ok. 200 stopni - tylko trzeba jakoś zabezpieczyć drewno przed spaleniem). Duże żerdzie (takie, które nie zmieszczą się w piekarniku) można zamknąć szczelnie w plastikowym worku na jakieś 30 dni. Powoduje to zabicie wszelkich insektów, które mogą być pod korą. Osobiście uważam, że nie jest to potrzebne. Trzeba tylko wybierać ładne gałęzie, z gładką i nieuszkodzoną korą, a w domu wystarczy je wyszorować szczoteczką.

Układ w klatce

Odpowiedni układ żerdzi w klatce jest tak samo ważny jak odpowiedni układ mebli w naszym pokoju. Przede wszystkim żerdzi nie może być za dużo. W klatce przeciętnej wielkości nie można umieszczać więcej niż 3 żerdzie. Papuga musi mieć też miejsce na poruszanie się, na przelecenie choćby kawałka w klatce. Jeśli mamy więcej papug niż jedną to żerdzie nie mogą być jednak nad drugą bo papugi będą się wzajemnie zanieczyszczać odchodami. Nie mogą być też nad karmnikami i poidłami - z tego samego powodu. Żerdzie powinny być na różnych wysokościach i w różnych kierunkach. Najwyższa żerdź będzie zapewne miejscem gdzie papuga będzie nocować. Nie może być ona jednak za wysoko - papuga nie może dotykać głową (a nimfa rozłożonym czubkiem) górnych prętów klatki. Natomiast z najniższej żerdzi nie może sięgać ogonem do dna klatki. Boczne żerdzie powinny być tak umocowane żeby papuga nie dotykała ogonem prętów przy obracaniu się (o to jednak trudno w naszych małych klatkach).

Jeśli wielkość klatki na to pozwala, to dobrze jest zamontować jedną żerdź skośnie. Chodzenie po skośnej żerdzi jest najlepsze dla ścierania pazurków oraz dzioba.

Generalnie przy układzie żerdzi w klatce należy się kierować zasadą żeby maksymalnie wykorzystać miejsce w klatce, ale równocześnie zostawić jak najwięcej miejsca na inną aktywność papug.

Na ogół papugi nie lubią jak przy wymianie ziemia się układ żerdzi. Są jednak tacy, którzy radzą aby co jakiś czas zmieniać układ. Ma to ponoć dobrze wpływać na papugi. Myślę, że to zależy od papugi, tak jak ludzie jedni lubią częste zmiany umeblowania a inni nie.

Mocowanie

Kupione w sklepie gotowe żerdzie mają specjalne "mechanizmy" do mocowania na prętach klatki. Jeśli wykonujemy żerdzie własnoręcznie to najprościej jest zrobić nacięcia na końcach gałęzi i wsunąć je w pręty klatki. Aktualnie można kupić różne zaczepy do żerdzi. Można też wykonać je samemu z różnych dostępnych materiałów ze sklepów budowlanych i dla majsterkowiczów.

Mocowanie jest bardzo ważne, żerdzie muszą być stabilne, nie mogą wypadać pod ciężarem papugi. Pamiętajmy też, że drewniane żerdzie po wyschnięciu skurczą się.

Czyszczenie żerdzi

Żerdzie muszą być co jakiś czas czyszczone. Na ogół wystarcza szczoteczka i ciepła woda z mydłem. Po myciu trzeba dokładnie spłukać resztki mydła. Co jakiś czas żerdzie można spłukać wrzątkiem. W normalnych sytuacjach nie należy używać środków dezynfekujących.

Szczególnie często należy czyścić żerdź przy karmniku bowiem w tą żerdź papuga będzie sobie wycierać dziób. Najlepiej jest mieć przygotowane dwa zestawy żerdzi i wymieniać je co jakiś czas.

Żerdzie z materiałów chłonących wodę (np. linowe czy drewniane) należy dokładnie wysuszyć zanim ponownie włoży się je do klatki.

Wymiana

Żerdzie należy wymieniać jak zostaną już oddarte z kory (te naturalne). Inne jak zostaną zniszczone.

Jest to znacznie rozszerzona i zmieniona wersja artykułu z 2002 roku z serwisu Cockatiel czyli Nimfa.